İhtiyati Tedbir Nedir? (HMK m. 389-399)

İhtiyati tedbir, geçici bir hukuki korumadır.

Geçici hukuki koruma dava konusu tehdit altındaysa önem arz eder. Hükmün etkisiz kalmaması için dava konususun korunması gerekir. İhtiyati tedbir talebinin reddi üzerine hukuki koruma yolu HMK ile getirilmiş ancak İBK kararı ile önü kapatılmıştır.

Delillerin tehdit altında olması durumunda delil tespiti de yapılabilir. Dava açmadan önce para alacağını korumak için ihtiyati haciz talep edilebilir.

İhtiyati tedbir dava öncesinde talep edilirse ayrı dilekçeyle (değişik iş dosyası) davacı değil tedbir talep eden olarak yer alır.

İhtiyati tedbir yargılamasında dava konusu tehdit altında olduğu için ispat ölçüsü düşüktür. Dava öncesi talep edilirse basit yargılama usulüne tabidir. Hakim gerek görürse dosya üzerinden de hasmı dinlemeden karar verebilir.

• Tedbir talep eden ihtiyati tedbir hakkına sahip olduğunu ve tedbir nedenini gerçeğe yakın ölçüde ispatlamalıdır.
• Teminat yatırmalı.

Talep reddedilirse tekrar talep edebilmek için yeni bir neden oluşması gerekir.

Hasma haber verilmeden karar verilmesinin nedeni sürprizli olarak daha etkin bir sonuç doğurmasını sağlamak içindir. İhlal çok açıksa tebliğe gerek yoktur.

Gıyapta ihtiyati tedbir kararı verilmesi hasmın adil yargı hakkının zedeler bu yüzden menfaatler dengesine hakimin karar vermesi gerekir. Bozan sürpriz etkili karar daha etkilidir. Ancak deliller zayıfsa dinlenmesi gerekir.

Dava açmak temliği engellemez veya dava açtığı tapuya bildirilebilir ancak bu yol tedbir değildir.

Sava sırasında da tedbir talep edilebilir. Dava dilekçesinde “tedbir taleplidir” diye belirtilir. Dava açtıktan sonra tedbir nedeni ortaya çıkarsa ayrı dilekçe ile talep edilir. Asıl davada bağımsız olarak incelenir.

İhtiyati tedbiri amaçlarına göre 3’e ayırmak mümkündür.

• Teminat amaçlıdır.
• İfa(eda) amaçlıdır.
• Düzenleme amaçlıdır

HUMK’ta teminat amacı belirtilmiştir diğer amaçlarla tedbir alınması konusunda boşluk bırakılmıştır.

Teminat amaçlı tedbir yetersiz kalırsa ifa amaçlı tedbir de verilebilir ancak belirli sure içinde asıl davayı açmak zorunludur.

Geri dönülmez nitelikte ihtiyati tedbir kararı vermek yasaktır özellikle “eski hale getirme”de bu sorun yaşanır. Makinelerin imhası gibi. Asıl davada farklı sonuca varılabilir.

Düzenleme amaçlı tedbirler daha çok inşai davalarda ortaya çıkar. Örneğin boşanma davasında ortak konutu kimin kullanacağı, velayet…

İhtiyati Tedbirin Şartları

İhtiyati tedbirin şartları Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 389. maddesinde yer almakta olup ilgili düzenleme şu şekildedir:

Madde de belirtilmese de ihtiyati tedbir hakkını da ispat gerekir.

İhtiyati Tedbirde Görevli ve Yetkili Mahkeme

HMK da dava öncesinde talep edilse dahi asıl dava hakkında görevli ve yetkili mahkemeden talep edileceği belirtilmiştir. Dava açıldıktan sonra ancak asıl davanın görüldüğü mahkemeden talep edilebilir. Derhal korunma zorunluysa karşı taraf dinlenmeden de karar verilebilir.

İhtiyati tedbir kararının içeriği şu şekildedir:

MADDE  391-  (1)  Mahkeme,  tedbire  konu  olan  mal  veya  hakkın  muhafaza  altına  alınması  veya  bir  yediemine  tevdii  ya  da  bir şeyin  yapılması veya  yapılmaması  gibi,  sakıncayı  ortadan  kaldıracak  veya  zararı  engelleyecek  her  türlü  tedbire karar  verebilir.   (2)  İhtiyati  tedbir  kararında;

1. İhtiyati  tedbir  talep  edenin,  varsa  kanuni  temsilcisi  ve  vekilinin  ve  karşı  tarafın  adı,  soyadı  ve  yerleşim  yeri  ile  talep  edenin Türkiye  Cumhuriyeti  kimlik  numarası,
2. Tedbirin,  açık  ve  somut  olarak  hangi  sebebe  ve  delillere  dayandığı,
3. Tereddüde  yer  vermeyecek  şekilde,  neyin  üzerinde  ve  ne  tür  bir  tedbire karar  verildiği,
4. Talepte bulunanın,  ne  tutarda  ve  ne  türde  bir  teminat  göstereceği, yazılır.

(3)  İhtiyati  tedbir  talebinin  reddi  hâlinde,  kanun  yoluna  başvurulabilir. Bu  başvuru  öncelikle  incelenir  ve  kesin  olarak  karara bağlanır.

Adli yardım varsa teminattan muaf tutulabilir. Asıl davanın kesinleştiği veya tedbirin kalkmasından itibaren 1 ay içinde tazminat davası açılmazsa tedbir için verilen tazminat iade edilir.

Türk ve İsviçre Hukukunda tedbir ile asıl dava arasındaki bağ sıkıdır. İki hafta içinde asıl dava açılmazsa kalkar. Tazminat gösterilerek kaldırılabilir. Hakim gerekli görürse kaldırılabilir. Etkisiz kaldığı anlaşılırsa kaldırılabilir.

İhtiyati Tedbirin Uygulanması

İhtiyati tedbirin uygulanması madde 393’te belirtilmiştir.

1 hafta içinde tedbirin uygulanması talep edilmezse kendiliğinde kalkar.1 hafta içinde tedbirin uygulanmasının karar veren mahkemenin yargı çevresinde bulunan veya tedbir konusu mal veya hakkın bulunduğu yerdeki icra dairesinden talep edilmelidir.

Uygulanması için gerekirse zor kullanılabilir.

Karşı taraf dinlenmeden verilen kararlara itiraz hakkı vardır. Mahkemenin yetkisine, sebeplere, tedbir şartlarının bulunmadığına, karşı tarafın ihtiyati tedbir hakkına sahip olmadığına, yeterli delil olmadığına, teminata itiraz edilebilir.

Uygulama sırasında karşı taraf hazır bulunuyorsa tedbir uygulamasından itibaren, hazır bulunmuyorsa tedbirin uygulamasına ilişkin tutanağın tebliğinden itibaren 1 hafta içinde itiraz edilebilir. İtiraz icrayı durdurmaz.

Eski kanundan farklı olarak, tedbirin uygulanmasında menfaati açıkça ihlal edilen 3.kişilerde öğrendiğinden itibaren 1 hafta içinde tedbirin şartlarına ve teminata itiraz edebilir.

İtiraz dilekçesinde itiraz sebepleri ve deliller açıkça gösterilir. Mahkeme tedbir kararını değiştirebilir veya kaldırabilir.

İtiraz hakkında verilen karara karşı kanun yoluna(istinaf) başvurulur.

Teminat Karşılığı İhtiyati Tedbirin Değiştirilmesi veya Kaldırılması

Teminat karşılığı ihtiyati tedbirin değiştirilmesi veya kaldırılması, HMK m. 395’te düzenlenmiştir.

Aleyhine ihtiyati tedbir kararı verilen kişi, mahkemece kabul edilerek teminatı gösterirse değiştirilebilir veya kaldırılabilir.

Durum ve Koşulların Değişmesi Sebebiyle Tedbirin Değiştirilmesi veya Kaldırılması

Durum ve koşulların değişmesi sebebiyle tedbirin değiştirilmesi veya kaldırılması HMK m. 396’da düzenlenmiştir.

Sebebin kalkması, tedbirin hasmı ağır şekilde etkilemesi veya etkisiz kalması

İhtiyati Tedbirin Tamamlanması

Dava açmadan önce verilmişse, kararın uygulanmasını talep ettiğinden itibaren 2 hafta içinde (HUMK 10 gün) içinde esas hakkında dava açmak, dava açtığına ilişkin evrakı kararı uygulayan memura ibrazla dosyaya koydurtmak ve karşılığında belge almak zorundadır. Aksi halde tedbir kendiliğinden kalkar.

Aksi belirtilmedikçe tedbirin etkisi nihai kararın kesinleşmesine kadar devam eder. Eskiden ‘kararın verilmesiyle kalkar’ denilmekteydi. Bu da problem oluşturuyordu. Kanun yolu netice olarak uzun bir süreçtir.

Dava açılırsa değişik iş dosyası asıl davaya koyulur.

İhtiyati Tedbire İlişkin Tazminat

Haksız ihtiyati tedbirden kaynaklanan tazminat davası HMK m. 399’da düzenlenmiştir.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Şevval Asude DOĞAN