Toplu İş Sözleşmesi Nedir?

Toplu iş sözleşmesi, iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmeyi ifade eder. Toplu iş sözleşmesi işçi ve işveren ilişkilerini bireysel düzeyde değil toplu düzeyde düzenleyen bir sözleşmedir.

Toplu iş sözleşmeleri normatif ve borçlar hukukuna ilişkin bölüm olmak üzere iki bölümden oluşur. Toplu iş sözleşmesinin isteğe bağlı oluşturulan borçlar hukukuna ilişkin bölümünün tarafların karşılıklı hak ve borçlarını düzenlemesi nedeniyle özel hukuk sözleşmesi olduğu söylenebilir. Bununla birlikte sözleşmenin emredici nitelikteki normatif bölümü bu sözleşmeyi klasik anlamda özel hukuk sözleşmesinden ayırır. Bu nedenle toplu iş sözleşmesi, kendine özgü bir özel hukuk sözleşmesi olarak kabul edilir.

Normatif bölüm, iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hükümlerin yer aldığı bölümdür. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre toplu iş sözleşmelerinde normatif bölümün olması zorunludur.

Toplu iş sözleşmesinin borçlar hukukuna ilişkin bölümünde tarafların karşılıklı hak ve borçları ile sözleşmenin uygulanması ve denetimini ve uyuşmazlıkların çözümü için başvurulacak yollar düzenlenir.

Toplu İş Sözleşmesinin Türleri Nelerdir?

Toplu iş sözleşmesi türleri şu şekildedir:

• Toplu iş sözleşmesinin yalnızca bir işyerine uygulanacak şekilde yapılması durumunda işyeri toplu iş sözleşmesi söz konusu olur.
• Grup toplu iş sözleşmesi tarafların anlaşması üzerine bir işçi sendikası ile bir işveren sendikası arasında, birden çok üye işverene ait aynı işkolunda kurulu işyerleri ve işletmeleri kapsamak üzere yapılan toplu iş sözleşmesidir.
• İşletme toplu iş sözleşmesi, bir gerçek veya tüzel kişiye ya da bir kamu kurum veya kuruluşuna ait aynı işkolundaki birden çok işyerini kapsayan sözleşmedir.
• Çerçeve sözleşme, ekonomik ve Sosyal Konseyde temsil edilen işçi ve işveren konfederasyonlarına üye işçi ve işveren sendikaları arasında işkolu düzeyinde yapılan sözleşmeyi ifade eder.

Toplu İş Sözleşmesinin Tarafları

Toplu iş sözleşmesinin işçi tarafında işçi sendikası bulunmaktadır. İşçi sendikası dışında bireysel olarak işçiler ve işçi konfederasyonları toplu iş sözleşmesi yapmak açısından taraf ehliyetine sahip değildir.

Toplu iş sözleşmesinin işveren tarafında ise işveren veya işveren sendikası bulunmaktadır. İşveren konfederasyonların da toplu iş sözleşmesi yapmak açısından taraf ehliyeti yoktur.

İşverenler tek başına toplu iş sözleşmesinin tarafı olabilirken işçiler tek başlarına sözleşmenin tarafı olamazlar. Ayrıca hem işçi hem de işveren sendikaları toplu iş sözleşmesinin tarafı olabilirken konfederasyonlar sözleşmenin tarafı olamazlar.

Toplu İş Sözleşmesi Yapma Yetkisi

Sözleşme yapma yetkisi işçi ve işveren olarak ikiye ayrılır.

Bir işveren sendikası, üyesi işverenlere ait işyeri veya işyerleri için toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir. Sendika üyesi olmayan bir işveren ise kendi işyeri veya işyerleri için toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir.

İşçi sendikasının toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkili olması için ise iki koşul aranmaktadır:

• İşçi sendikasının kurulu bulunduğu işkolunda çalışan işçilerin en az %1’inin ilgili sendikanın üyesi olması,
• İşyeri ve grup toplu iş sözleşmesinin kapsamına girecek işyeri veya işyerlerinde başvuru tarihinde çalışan işçilerin %50’den fazlasının; işletme toplu iş sözleşmesinde ise işletmede çalışan işçilerin %40’mın kendi üyesi olması.

Bu iki koşulu birlikte sağlayan sendika ilgili işyeri veya işletme için toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir.

Yetki Tespiti ve İtirazı

Yetki tespiti başvurusu Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na yazılı olarak yapılır.

Yetki tespiti başvurusunu, toplu iş sözleşmesi yapmak isteyen işçi sendikası, işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren yapabilir.

Olumlu Yetki Tespiti

Bakanlık, kayıtlarına göre, başvuru tarihi itibarıyla bir işçi sendikasının yetkili olduğunu tespit ettiğinde, yetkili işçi sendikasına olumlu yetki tespiti verir. Bakanlık, olumlu yetki tespiti verdiği durumda, işyeri veya işletmedeki işçi ve üye sayısını 6 iş günü içinde bildirir.

Olumsuz Yetki Tespiti

İşçi sendikasının yetki şartlarına sahip olmadığının ya da işyerinde yetki şartlarına sahip bir işçi sendikasının bulunmadığının tespiti halinde Bakanlık olumsuz yetki tespiti verir.

Yetki İtirazı

Kendilerine gönderilen tespit yazısını alan işçi veya işveren sendikaları veya sendika üyesi olmayan işveren; yazının kendilerine tebliğ edildiği tarihten itibaren nedenleri belirtilmek suretiyle 6 iş günü içinde iş mahkemesine itirazda bulunabilir.

İtiraz dilekçesinin, mahkemeye verilmesinden önce görevli makama kaydettirilmesi gerekir. Görevli makam;

• İşyeri toplu iş sözleşmesi için işyerinin bağlı bulunduğu çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü,
• İşletme toplu iş sözleşmesi için işletme merkezinin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü,
• Aynı Çalışma ve îş Kurumu İl Müdürlüğü’nün yetki alanına giren işyerleri için yapılacak grup toplu iş sözleşmelerinde bu işyerlerinin bağlı bulunduğu çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü,
• Birden fazla Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’nün yetki alanına giren işyerlerini kapsayacak grup toplu iş sözleşmesi için Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığıdır.

Yetki tespitine itiraz, karar kesinleşinceye kadar yetki işlemlerini durdurur.

İtiraz dilekçesinde veya ekinde somut delillerin yer almaması hâlinde itiraz reddedilir.

Yetki Belgesi Nedir?

İşçi sendikasının toplu iş sözleşmesi imzalayabilmesi için elinde yetki belgesinin olması zorunludur. Bakanlık, aşağıda belirtilen durumlarda toplu iş sözleşmesi yapılabilmesi için ilgili sendikaya yetki belgesi verir:

• Olumlu yetki tespit yazısına süresi içinde itiraz edilmemişse; sürenin bitimini takip eden 6 iş günü içinde,
• Olumlu tespit yazısına itiraz edilmiş, yapılan itiraz mahkemece reddedilmişse; kesinleşmiş mahkeme kararının tebliğ edildiği tarihten itibaren 6 iş günü içinde,
• Olumsuz yetki tespitine işçi sendikasının yaptığı itiraz sonucunda, sendikanın yetki şartlarına sahip olduğu mahkemece tespit edilmişse; kesinleşmiş mahkeme kararının tebliğ edildiği tarihten itibaren 6 iş günü içinde ilgili sendikaya Bakanlıkça yetki belgesi verilir.

Toplu Görüşmeye Çağrı ve Toplu Görüşme

Toplu görüşme, yetki belgesi alan işçi sendikasıyla, ilgili işveren veya işveren sendikası arasında toplu iş sözleşmesinin imzalanması amacıyla yapılır.

Taraflardan biri, yetki belgesinin alındığı tarihten itibaren 15 gün içinde karşı tarafı toplu görüşmeye çağırır. Bu süre içerisinde çağrı yapılmazsa, yetki belgesinin hükmü kalmaz.

Taraflar, çağrının karşı tarafa tebliğ edildiği tarihten itibaren 6 iş günü içinde, toplu görüşmenin yer, gün ve saatini aralarında anlaşarak belirler. Anlaşma sağlanamazsa, yapılacak ilk toplantının yeri, günü ve saati görevli makamca derhal belirlenir ve taraflara bildirilir. İşçi sendikası, çağrı tarihinden itibaren 30 gün içinde yapılacak olan ilk toplantıya gelmez veya aynı süre içinde toplu görüşmeye başlamazsa yetkisi düşer. Toplu görüşmenin süresi, ilk toplantı tarihinden itibaren 60 gündür.

Toplu İş Sözleşmesinin İmzalanması, Görevli Makama Tevdii Ve İlanı

Toplu iş sözleşmesi yazılı olarak yapılır ve taraf temsilcilerince imzalanır. Toplu görüşmenin sonunda taraflar arasında anlaşmaya varılırsa 4 nüsha halinde toplu iş sözleşmesi düzenlenir.

Sözleşmenin 2 nüshası 6 iş günü içinde çağrıyı yapan tarafça görevli makama tevdi edilir. Görevli makam sözleşmenin bir nüshasını Bakanlığa gönderir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi DEMİROCAK