Soruşturulması ve Kovuşturulması Şikâyete Bağlı Suçlar
Türk Ceza Kanunu, suçların takibi konusunda bazı suçlar için özel şartlar öngörmüştür. Bunlardan en önemlilerinden biri, soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı suçlardır.
Bu tür suçlarda, devlet doğrudan harekete geçmez; suçun mağduru tarafından resmi bir şikâyette bulunulması gerekir.
| TCK m. 73 (1) Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olan suç hakkında yetkili kimse altı ay içinde şikâyette bulunmadığı takdirde soruşturma ve kovuşturma yapılamaz. (2) Zamanaşımı süresini geçmemek koşuluyla bu süre, şikâyet hakkı olan kişinin fiili ve failin kim olduğunu bildiği veya öğrendiği günden başlar. (Ek cümle: 7/11/2024-7531/14 md.) Ancak, soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olan hakaret suçu bakımından şikâyet süresi, her ne suretle olursa olsun fiilin gerçekleştiği tarihten itibaren iki yılı geçemez. (3) Şikâyet hakkı olan birkaç kişiden birisi altı aylık süreyi geçirirse bundan dolayı diğerlerinin hakları düşmez. (4) Kovuşturma yapılabilmesi şikâyete bağlı suçlarda kanunda aksi yazılı olmadıkça, suçtan zarar gören kişinin vazgeçmesi davayı düşürür ve hükmün kesinleşmesinden sonraki vazgeçme cezanın infazına engel olmaz. (5) İştirak hâlinde suç işlemiş sanıklardan biri hakkındaki şikâyetten vazgeçme, diğerlerini de kapsar. (6) Kanunda aksi yazılı olmadıkça, vazgeçme onu kabul etmeyen sanığı etkilemez. (7) Kamu davasının düşmesi, suçtan zarar gören kişinin şikâyetten vazgeçmiş olmasından ileri gelmiş ve vazgeçtiği sırada şahsi haklarından da vazgeçtiğini ayrıca açıklamış ise artık hukuk mahkemesinde de dava açamaz. |
Şikâyete Bağlı Suç Nedir?
Şikâyete bağlı suç, mağdurun açık bir şekilde şikâyetçi olduğunu beyan etmediği sürece devletin doğrudan soruşturma ve kovuşturma yapamayacağı suç türüdür. Bu tür suçlarda, kamu otoriteleri otomatik olarak devreye girmez; harekete geçebilmesi için şikâyet şartı aranır.
Bu sistem, mağdurun özel hayatına ilişkin veya daha hafif nitelikli bazı suçlarda kişisel iradesinin ön planda olmasını amaçlar.
Şikâyet Süresi Ne Kadardır?
TCK 73/1’e göre, şikâyet hakkı olan kişi, fiili ve faili öğrendiği tarihten itibaren 6 ay içinde şikâyetini yapmak zorundadır. Bu süre geçtikten sonra soruşturma ve kovuşturma yapılamaz.
Ancak burada dikkat edilmesi gereken bir istisna vardır. 2024 yılında yapılan değişiklikle, hakaret suçlarında her durumda mutlak süre iki yıldır. Yani mağdur, hakaretin üzerinden 2 yıl geçtikten sonra artık şikâyette bulunamaz.
Şikâyet Süresinin Başlangıcı Nasıl Belirlenir?
Şikâyet süresi:
- Mağdurun suçun işlendiğini ve failin kim olduğunu öğrendiği günden itibaren işlemeye başlar.
- Eğer fail bilinmiyorsa, öğrenildiği gün esas alınır.
- Ancak hakaret suçlarında, fiilin işlendiği tarih baz alınarak mutlak iki yıllık süre uygulanır.
Şikâyet Hakkı Birden Fazla Kişiye Aitse Ne Olur?
Madde 73/3’e göre, eğer bir suçtan birden fazla kişi zarar görmüşse ve bunlardan biri 6 aylık sürede şikâyet etmezse, bu durum diğer mağdurların şikâyet hakkını etkilemez. Her biri kendi adına bu hakkı süresi içinde kullanabilir.
Şikâyetten Vazgeçme Durumunda Ne Olur?
Şikâyete bağlı suçlarda, şikâyet geri çekilebilir. Yani mağdur daha önce şikâyetçi olmuşsa, bundan vazgeçebilir. Bu vazgeçme şu sonuçları doğurur:
- Dava düşer (Madde 73/4).
- Eğer hüküm kesinleşmişse, vazgeçme artık cezanın infazını engellemez.
- Bir sanık hakkında yapılan vazgeçme, tüm sanıkları kapsar (Madde 73/5).
- Ancak sanıklardan biri vazgeçmeyi kabul etmezse, onun yönünden yargılama devam eder (Madde 73/6).
Hem Ceza Hem Hukuk Davası Açılabilir mi?
TCK 73/7’ye göre, eğer mağdur hem şikâyetinden hem de şahsî haklarından açıkça feragat etmişse, artık aynı olayla ilgili hukuk mahkemesinde de dava açamaz. Örneğin, maddi ve manevi tazminat talebi bu kapsamda değerlendirilir. Bu hüküm, “davanın tamamen kapanması” sonucunu doğurur.
Şikâyete Bağlı Suçlara Örnekler
Bazı suçlar doğrudan şikâyete bağlıdır. Aşağıda en sık karşılaşılanlar yer almaktadır:
- Hakaret (TCK 125)
- Basit yaralama (TCK 86/2)
- Tehdit (TCK 106/1, birinci cümle)
- Konut dokunulmazlığını ihlal (TCK 116)
- Haberleşmenin gizliliğini ihlal (TCK 132)
- Kişisel verilerin hukuka aykırı olarak kaydedilmesi (TCK 135)
Ancak bazı suçlar, mağdur şikâyet etmese bile doğrudan kamu tarafından kovuşturulur. Bu yüzden her olayın niteliğine bakmak gerekir.
TCK 73’ün Amacı ve Hukuki Niteliği
Bu madde ile amaçlanan; suçun mağduruna bir tercih hakkı tanımaktır. Kimi zaman, mağdurun özel hayatına dair detaylar söz konusu olabilir ve mağdur bu nedenle kamu davası istemeyebilir. Şikâyet süresi, vazgeçme imkânı ve etkileriyle birlikte değerlendirildiğinde, mağdur iradesi bu maddede oldukça önemlidir.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Şevval Asude DOĞAN
