Kambiyo Senedi ve Özellikleri
Kambiyo senedi, ticaret hukukunda, kıymetli evrakın bir alt türü olarak incelenen hak doğurucu niteliğe sahip senetlerdir. Kambiyo senetleri alacak senedi vasfındadır ve para alacağını temsil eder.
Kambiyo senetleri 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 670 ila 823.maddeleri arasında düzenlenmiştir. Üç çeşit kambiyo senedi vardır bunlar; poliçe, bono ve çektir. Uygulamada en yaygın olarak kullanılan kambiyo senetleri bono ve çektir. Ancak kanunda poliçe detaylı olarak düzenlenmiş ve bonoda poliçe hükümlerine sıklıkla atıf yapılmıştır. Çek ise TTK’nın yanı sıra Çek Kanunu’nda detaylı bir şekilde düzenlenmiştir.
Türk Ticaret Kanunu’nun üçüncü kitabının dördüncü faslı “kambiyo senetleri” başlığını taşımaktadır. Bu başlık altında;
Kambiyo Senetlerinin Ortak Özellikleri Nelerdir?
Kambiyo senetlerinin ortak özellikleri şu şekilde açıklanabilir:
- Kambiyo senetleri kıymetli evraktır.
- Kambiyo senetleri bir alacak hakkını içerir.
- Kanunen emre yazılı senetlerdir. Ancak poliçe ve bono nama ve emre; çek ise emre, nama ve hamiline yazılı olarak düzenlenebilmektedir.
- Kambiyo senetleri ibraz senetleridir. Kambiyo senedi ibraz ve teslim edilmediği müddetçe borç ödenmez.
- Kambiyo senetleri sıkı şekil şartlarına tabidir. Kambiyo senetlerinin zorunlu unsurları ve nasıl düzenleneceği Türk Ticaret Kanunu’nda yer almaktadır.
- Kambiyo senetleri sebebe bağlı değildir yani illetten mücerret senetlerdir. Kambiyo senedinin doğumuna neden olan olayın sakatlığı veya geçersizliği senedin geçerliliğini etkilemez.
- Kambiyo senedinde yer alan beyan ve imzalar birbirinden bağımsızdır. İmzaların istiklali ilkesi geçerlidir. Bu husus TTK m.677’de şöyle ifade edilmiştir: “Bir poliçe, poliçe ile borçlanmaya ehil olmayan kişilerin imzasını, sahte imzaları, hayali kişilerin imzalarını veya imzalayan ya da adlarına imzalanmış olan kişileri herhangi bir sebeple bağlamayan imzaları içerirse, diğer imzaların geçerliliği bundan etkilenmez.”
- Aksi belirtilmediği takdirde müteselsil sorumluluk kuralı geçerlidir. Senedin muhatabı veya borçlusu borcu ödemezse, hamil senet üzerinde imzası bulunan herkese alacağının tamamı için başvurabilir.
- İcra ve İflas Kanunu’nda kambiyo senetlerine özgü haciz ve iflas yolu düzenlenmiştir.
- Poliçe ve bono herhangi bir kağıda yazılabilir ancak çek bankalar tarafından bastırılan matbu çek yapraklarına yazılır.
- Kambiyo senetleri damga vergisine tabi değildir bu nedenle damga pulu yapıştırılmasına gerek yoktur.
- Kambiyo senetleri uluslararası niteliktedir.
Kambiyo Senetleri Bir Alacak Hakkını İçerir
Kambiyo senetleri bir alacak hakkını içerdiğinden, kambiyo senetlerine nakit bir miktar paranın dışında başka bir şey yazılmaz.
Buna göre, kambiyo senetleri daima belirli bir miktar paranın ödenmesi borcunu içerir. Bir malın teslimini ihtiva eden bir kambiyo senedi düzenlenemez.
Kambiyo Senetleri İbraz Senetleridir
Hamil, senedi borçlunun ikametgahında ödenmek üzere ibraz eder ve kural olarak senet ibraz ve teslim edilmedikçe, borç ödenmez.
Kambiyo Senetleri Bir Tedavül Aracıdır
Çek hariç, kambiyo senetleri aynı zamanda bir kredi aracıdırlar. Ancak, kısa ibraz süresi düşünülecek olursa çek, daha çok bir ödeme aracıdır.
Kambiyo Senetleri Sıkı Surette Şekle Bağlı Senetlerdir
Şekil, geçerlilik şartıdır. Bu senetlerde hangi unsurların zorunlu olarak bulunması gerektiği Türk Ticaret Kanunu’nda tek tek sayılmıştır. Bunlardan birinin eksikliği, senedin, kambiyo senedi niteliğini kazanmasını engel olur.
Kambiyo senetlerine atılacak imzanın mutlaka el yazısı ile atılmış olması gerekir.
Kambiyo Senetlerinde Müteselsil Sorumluluk İlkesi Geçerlidir
Senedin muhatabı veya keşidecisi, senetteki borcu ödemediği takdirde, senedin hamili, senet üzerinde veya altında imzası bulunan kişilere borcun tamamı için başvurabilir.
Kambiyo Senetleri Soyut Senetlerdir
Kambiyo senetlerin doğumlarına neden olan temel borç işlemiyle aralarında hiçbir ilişki yoktur; temel işlemden soyutlanarak ortaya çıkarlar.
Asıl borç işlemi, sakat veya hükümsüz olsa dahi, bu durum soyur kambiyo senedinin geçersizliğine sebep olmaz. Böyle durumlarda senedin iptalinin dava edilmesi gerekir. Aksi halde borçlu, senedi ibraz eden iyiniyetli hamile ödemek zorunda kalır.
Kambiyo Senetleri Kanunen Emre Yazılı Senetlerdir
Bu nitelik TTK m.681, m. 778 ve m. 785’de açıklanmıştır. Bu nitelikleri nedeniyle, kambiyo senetlerinin tedavülü diğer senetlere oranla önemli ölçüde artmış olmaktadır.
Kambiyo senetlerinde çekler nama, yazılı ve hamile düzenlenebilir. Buna karşın poliçe ve bono, nama ve emre düzenlenebilir, ancak hamile düzenlenemezler.
Kambiyo Senetlerinde İmzaların Bağımsızlığı İlkesi
Kambiyo senetlerinde, borçlanma yeteneği olmayan kimselerin imzasını veya sahte imzalar veyahut da hayali kişilerin imzalarını ya da namlarına imzalanmış bulunan kimseleri herhangi bir şekilde bağlamayan imzaları içermesi halinde, bu geçersizlik diğer imzaların geçerliliğini etkilemez.
Bu durumda diğer imza sahipleri, kambiyo senedinin geçerli olmadığı yolunda bir itirazı ileri sürmek suretiyle, sorumluluktan ve borcu ödemekten kurtulamaz.
Bir kambiyo senedinin metni daha sonra değiştirilmesi durumunda da, önceki metni imza edenler asıl metine, değişiklikten sonra imzalarsa, değişik metine göre sorumlu olurlar.
Kambiyo Senetlerinde Özel Hükümler Uygulanır
Bu senetlerin devri, ödenmesi, üzerlerine herhangi bir amaçla imza atanların hak ve yükümlülükleri, senetlere bağlı alacakların takibi, zamanaşımı vb. hususlar özel yasal kurallara tabidir.
Kambiyo Senetleri Uluslararası Nitelikte Senetlerdir
Kambiyo senetleri, süratle devredilir ve ulusal sınır tanımazlar. Bu nedenle, bu senetlere ilişkin ihtilaflarda uygulanacak kanun açısından bazı sorunların ortaya çıkması doğaldır.
Bu gibi anlaşmazlıkları önlemek ve bir kurala bağlamak için, La Haye ve Cenevre Anlaşmaları imzalanmıştır.
Kambiyo Senetlerinde Ehliyet
Kambiyo senetleri için Türk Ticaret Kanunu’nda özel ehliyet şartları aranmamaktadır. Kişilerin borçlanma ehliyeti Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenmiştir.
Türk Medeni Kanunu’nun 9. maddesine göre, “fiil ehliyetine sahip olan kimse, kendi fiilleriyle hak edinebilir ve borç altına girebilir.”
Fiil ehliyetinin şartları, iki olumlu ve bir olumsuz olmak üzere üç şarttan oluşmaktadır. Bunlar;
- Ayırt etme gücüne sahip olmak,
- Ergin olmak,
- Kısıtlı olmamaktır.
Borçlanma ehliyeti olmayan bir kimsenin, kambiyo senetleriyle borç altına girmesi mümkün değildir. Bu kural her türlü kambiyo taahhüdünü kapsamaktadır.
Kambiyo Senetlerinde Temsil
Temsil bir kimsenin, hüküm ve sonuçları başka bir kişinin hukuk alanında doğmak üzere o kişinin adına ve hesabına hukuki işlem yapma yetkisine denir.
Bir kimsenin, bir başka kişinin adına ve hesabına bir kambiyo senedini imzalaması mümkündür.
Türk Borçlar Kanunu m. 504/3’e göre, vekil kambiyo taahhüdünde bulunamaz. Bunun için açıkça yetkilendirilmiş olması gerekir.
Kambiyo senedi sayılan çekte bu durum farklıdır. Çek Kanunu m.5/3’e göre, çek hesap sahibi gerçek kişi, kendisi adına çek düzenlemek üzere bir başkasını temsilci veya vekil olarak tayin edemez. Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek düzenlenmesi halinde, bu çekten dolayı hukuki ve cezai sorumluluk çek hesabı sahibine aittir.
Ticareti şirketlerinde organların temsil yetkisi kanun veya esas sözleşme hükümlerine göre tayin edilir. Bu itibarla, tüzel kişi şirketin kambiyo senedi ile borç altına girebilmesi için, senedi imzalayan kişinin, organ veya temsilci olarak tüzel kişi şirketi temsil yetkisine sahip olması gerekir.
Bir ticaret şirketini borç altına sokan kambiyo senedinin geçerli olarak düzenlenebilmesi için, şirket sözleşmesinde çift imza öngörülmüşse, kambiyo senedinde tek imza olması halinde, bu işlem şirketi değil, senedi imzalayan kişiyi bağlar.
Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.
