Hukuk Sistemleri Kaça Ayrılır ve Nelerdir?
Çeşitli ülkelerde farklı hukuk sistemleri uygulanmaktadır. Hukuk sistemleri genel anlamda dört hukuk sisteminden bahsedilebilir:
- Kıta Avrupası Hukuk Sistemi,
- Anglo – Sakson (Common Law) Hukuk Sistemi,
- Dinsel Hukuk Sistemi(İslam Hukuku Sistemi),
- Sosyalist Hukuk Sistemi.
Ülkemizde Kıta Avrupası Hukuk Sistemi benimsenmiştir.
Kıta Avrupası Hukuk Sistemi Özellikleri Nelerdir?
Kıta Avrupası veya Kara Avrupası Hukuk Sistemi büyük ölçüde Roma hukuku kökenlidir. Kara Avrupası hukuk sisteminin özellikleri şu şekilde sıralanır:
Tedvin Edilmiştir
Yazısız halde bulunan kuralların derlenip yazılı hale getirilmelerine tedvin denmektedir. İstisna olarak Kara Avrupası hukuk sitemini benimseyen Fransa ve ülkemiz Türkiye’de idare hukuku tedvin edilmemiş bir hukuk dalı olup, bu hukuk dalının kuralları Borçlar Kanunu, Medeni Kanun gibi bir kanunda yazılı halde derlenmemiştir.
Kara Avrupası hukuk sisteminde kurallar kanun, anayasa, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve yönetmelik gibi hukukun biçimsel kaynaklarında yazılı halde bulunur. Dolayısıyla örf ve adet kuralları hukukun asli değil tamamlayıcı, yardımcı kaynağıdır.
İçtihat Hukukun Asıl Kaynağı Değildir
Kara Avrupası hukuk sisteminde hukuk normları belirli kaynaklarda yazılı halde derlendiği için içtihatlar hukukun yardımcı kaynağıdır. Mahkemeler benzer olaylarda gerekçesini de açıklamak şartıyla tamamen farklı kararlar verebilir. Alt mahkeme belirli bir olayda üst mahkemenin vermiş olduğu kararı izlemeyebilir.
İdare hukuku alanında birçok kanun olsa da bu hukuk dalının temel ilke, teori ve kavramlarını düzenleyen genel ve temel bir kanun bulunmamaktadır. İstisna olarak Kara Avrupası hukuk sistemini benimsemiş olan Fransa ve Türkiye’de idare hukuku kuralları genel ve temel bir kanun halinde derlenmediği için büyük ölçüde içtihadi bir hukuk dalıdır. Yani idare hukuku kuralları, idari yargı organlarının benzer olaylarda süregelen kararlarının uygulanması şeklinde devam eder.
Özel Hukuk-Kamu Hukuku Ayrımı Vardır
Kara Avrupası hukuk sisteminde kamu hukukunda devletin üstün kabul olduğu, özel hukukta devletin müdahalede bulunamadığı eşit konumdaki iki özel kişinin ilişkisi mevcuttur. Dolayısıyla benzer olay ve ilişkilere farklı hukuk dalları uygulanabilmektedir.
Yargı Ayrılığı Vardır
Kara Avrupası hukuk sistemine sahip ülkelerde adli ve idari yargı olmak üzere en az iki ayrı düzen bulunur.
Common Law Sistemi (Anglo-Sakson Sistemi) Özellikleri Nelerdir?
İngiltere’de doğmuş olan common law sistemi başta İngiltere olmak üzere, ABD, Kanada, Avustralya ve eski İngiliz sömürgesi olan ülkelerde uygulanmaktadır.
Common Law sistemi farklı hukuk sistemlerinden oluşmuştur. Bunlar;
- Common Law: Yargıçlar tarafından oldukça katı ve şekilci olarak yaratılan,İngiltere’nin eski örf ve adetlerine dayanan bir sistemdir.
- Equity Law: Chancellor Mahkemesi tarafından Common Law’un eksiklerini tamamlamak üzere oluşturulan hakkaniyet ve nesafet kurallarıdır. Zamanla gelişerek Common Law kuralları ile çatışan bu hukuk kuralları zaman zaman Common Law kurallarına tercih edilebilmiştir.
- Statute Law: Sosyal ve ekonomik gelişmeler sonucu İngiliz Parlamentosu tarafından çıkarılan bu kuralları hakimler uygulamak zorundadır. Kanunlaştırma faaliyeti sonucu konulan hukuk kurallarıdır.
Common Law hukuk sisteminin özellikleri şu şekilde sıralanır:
- Tedvin Edilmemiştir: Hukuk kuralları yazılı halde derlenmediğinden örf ve adet kuralları ile çok sayıdaki mahkeme içtihatlarından meydana gelir.
- Örf ve Adet Hukukun Asli Kaynakları Arasında Yer Alır
- İçtihadi Niteliktedir: Yazılı hukuk kuralları mevcut olmadığından emsal teşkil eden karara mahkemelerin uyması zorunludur. Üst mahkeme kararları ve aynı mahkemenin benzer olay ve işlemlerde önceden almış olduğu kararlar emsal teşkil etmektedirler.
- Kamu Hukuku-Özel Hukuk Ayrımı Yoktur
- Yargı Birliği İlkesi Geçerlidir: Tüm mahkemeler, değişik isimler taşıyor olsalar dahi aynı üst mahkemeye tabidirler.
İslam Hukuku Sistemi ve Kaynakları Nelerdir?
İslam hukuku sisteminin 4 kaynağı bulunmaktadır. Bunlar:
- Kur’an,
- Sünnet,
- İcma,
- Kıyas (içtihat)’tır.
Birçok Müslüman ülkenin hukukunu etkilemekte olsa da Suudi Arabistan dışında bu hukuk sistemini saf olarak ve istikrarlı bir şekilde uygulayan herhangi bir devlet yoktur.
Sosyalist Hukuk Sistemi Nedir?
Sosyalist hukuk, Rusya’da yapılan Bolşevik ihtilalinden sonra uygulanmıştır. Küba ve Kuzey Kore haricinde günümüzde tarihi bir özelliğe sahiptir.
Bu hukuk sisteminin temelinde toplumsal kurumlar arasında altyapı ve üstyapı kurumları diye ayrım yapan Marksizm yatar. Altyapı kurumu ekonomidir. Üstyapı kurumu ise, hukuk, ahlak, örf ve adet, dindir. Marksist yapı, altyapının üstyapıyı belirlediğini kabul eder.
Sosyalist hukuk sisteminin temelinde tarafların eşitliği, irade özgürlüğü gibi özel hukuk ilkeleri değil ,toplumun çıkarı toplumu değiştirmek gibi kamu hukuku ilkeleri desteklenmiş ve gözetilmiştir. Sosyalist Hukuk sistemi 1980’lerin sonunda çökmüştür.
Sonuç
Sonuç olarak, hukuk sistemlerinin birbirlerine üstünlüğünden söz edilmemekle birlikte hukuk sistemi denildiğinde akla gelmesi gerekli olan ve başarılı şekilde uygulanan iki sistem vardır: Kıta Avrupası (Kara Avrupası) Hukuk Sistemi ve Common Law (Anglo-Sakson) Hukuk Sistemi.
Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.
Av. Ahmet EKİN & Zeynep Öykü ÖNDER
