Şikayet Nedir? Şikayete Bağlı Suçlar Nelerdir?

Şikâyet, şikâyete tabii suçlar nedeni ile suçtan zarar gören kişi fail hakkında yargılamanın yapılmasını yetkili makamlardan talep etmesidir. Savcının re’sen soruşturma yetkisinin varlığı halinde suçtan zarar görenin daha çok mağdur olacağının düşünüldüğü durumlarda şikâyete bağlı suçlar devreye girer. Şikâyete bağlı suçlar mutlak şikâyete bağlı suçlar ve nispi şikâyete bağlı suçlar olmak üzere ikiye ayrılır.

• Nispi şikâyete bağlı suçlar, faille mağdur arasındaki yakınlık sebebi ile şikâyete bağlı suç haline gelenlerdir. Aile toplumun en küçük yapı taşı olması sebebi ile savcının bu durumda re’sen harekete geçmesi aile içinde problemlere yol açacağı düşünüldüğün şikâyet tabii kılınmıştır. Yağma ve nitelikli yağma dışında mal varlığına karşı işlenen suçlar şikâyete bağlıdır.
• Mutlak şikâyete bağlı suçlar ise ne olursa olsun şikâyete bağlıdır. Şikâyete bağlı suçlar için şikâyet hakkının kullanımı hak düşürücü bir süreye bağlıdır.

Eğer suçun takip edilmesi şikâyete bağlı değil ise eylemden zarar gören şikâyetçi değil ihbar eden olarak nitelendirilir. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı suçlar sayılmıştır.

Şikâyete Bağlı Suçlar Nedir?

TCK’daki Şikâyete Bağlı Suçlar Nedir?

Basit Tıbbı Müdahale Giderilebilir Yaralama (Basit Kasten Yaralama) Suçu (TCK M. 86/2)

Kasten yaralama suçunun varlığı için bir başkasının vücuduna acı vermek, sağlığının veya algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan eylemin yapılmasıdır. Bu eylem tek kişi tarafından yapılabileceği gibi iştirak halinde de yapılabilir. TCK kapsamında bu eylem düzenlenmiştir. Söz konusu eylem sonucunda meydana gelen yaralanmanın BTM ile giderilebileceği hallerde ve mağdurun şikâyeti üzerine faile, dört aydan bir yıla kadar hapis cezası verileceği veya fail hakkında adlî para cezasına hükmolunacağı yer almaktadır.

Taksirle Yaralama Suçu (TCK m. 89/1)

Taksir ile yaralama suçu, normalde failin öngörerek yaralanmaya sebebiyet verecek fiilin önüne geçebilecekken dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı hareket ederek yaralanmaya sebebiyet vermesidir. Fail fiili kendi iradesiyle yapmış olsa bile meydana gelen yaralanma sonucunu istememektedir. Şikâyete tabii suçlardan olup şikâyet süresi suçun işlenmesinden ve failin öğrenilmesinden itibaren 6 aydır. Taksirle yaralama suçunda dava zamanaşımı süresi 8 yıldır.

Basit Cinsel Saldırı Suçu (m. 102/1 ve 102/2-ikinci cümle)

Basit cinsel saldırı suçu, mağdurun bedenine rızası dışında cinsel ilişki düzeyine varmayacak biçimde temasta bulunmaktır. Basit cinsel saldırı suçunun hafif şekline sarkıntılık denmektedir. Sarkıntılık suçu belirli bir süreklilik ve yoğunluk kazandığı takdirde basit cinsel saldırı suçunun sarkıntılık düzeyini aşan daha ağır şekli oluşmuş olur. Suçun mağdurunun şikâyeti üzerine, fail beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Cinsel davranışın sarkıntılık düzeyinde kalması hâlinde iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilir. Basit saldırı ve sarkıntılık suçu hakkında yargılama yapma görevi, asliye ceza mahkemesi tarafından yerine getirilir.

Eşe Karşı Nitelikli Cinsel Saldırı (TCK m. 102/2)

Eşe karşı nitelikli cinsel saldırı suçu, eşin rızası dışında vücuda organ veya sair bir cisim sokulması suretiyle işlenmektedir. Söz konusu suçu oluşturan fiil sebebi ile on iki yıldan az olmamak üzere hapis cezası verilir. Nitelikli cinsel saldırı suçu eşe karşı işlenirse soruşturma ve kovuşturmanın şikâyete bağlıdır.

Çocuğun Cinsel İstismarı Suçunu Sarkıntılık Düzeyinde Kalmış Şeklinin Failinin Çocuk Olması (TCK m. 103/1 c. 3)

Cinsel istismar bir kişinin kendi rızası dışında cinsel bir eyleme hedef olması ya da buna kalkışılmasıdır.  Çocuğu cinsel açıdan istismar eden kişi sekiz yıldan on beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun mağduru henüz on iki yaşını tamamlamamış ise verilecek ceza istismar halinde on yıl, sarkıntılık halinde ise beş yıldan az olamaz. Suç sarkıntılık düzeyinde kalmışsa ve suçun faili de çocuk ise soruşturma ve kovuşturma yapılması mağdurun, velisinin veya vasisinin şikâyetine bağlıdır.

Reşit Olmayanla Cinsel İlişki Suçu (TCK m.104/1)

Reşit olmayan ile cinsel ilişki suçu, on beş yaşını doldurmuş fakat daha reşit olmamış çocuğun rızasına dayalı olarak cinsel ilişkiye girilmesidir. Her ne kadar karşılıklı rıza olsa bile çocukla cinsel ilişkide bulunan kişi şikâyet üzerine, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Basit Cinsel Taciz Suçu (TCK m. 105/1)

Cinsel taciz, cinsel arzularını ve isteklerini tatmin etmek amacı ile bir kişinin başka bir kimseyi bedensel temasta bulmadan rahatsızlık vermesidir. Toplumumuzda sözlü taciz suçu basit cinsel taciz suçunun en yaygın halidir. Bu suç serbest hareketli bir suç olması sebebi ile yüz yüze, internetten, telefonda veya sosyal medyada işlenebilmektedir. Burada önemli husus bedensel temasın vuku bulmamasıdır. Bedensel temas gerçekleştiği takdirde cinsel taciz suçu değil cinsel saldırı suçu oluşacaktır. Mağdur, rahatsızlığı sebebi ile şikâyette bulunması halinde faile üç aydan iki yıla kadar hapis cezası veya adlî para cezasına fiilin çocuğa karşı işlenmesi hâlinde altı aydan üç yıla kadar hapis cezası verilir.

Tehdit Suçu (TCK m. 106/1 ikinci cümle)

Tehdit suçunda fail, mağdurun ya da yakının başına bir fenalığın gelebileceğinin ve bunun kendi iradesine bağlı olduğunu söyleyerek mağdura çeşitli söylemlerde bulunmasıdır. Bu suçun mağduru ancak gerçek kişiler olabilir. Failin söylemleri tehdit boyutunu aşar ise şantaj suçu oluşur. Tehdit eylemini gerçekleştiren kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Söz konusu tehdidin içeriği malvarlığına yönelik ise mağdurun şikâyeti üzerine, altı aya kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur.

Konut Dokunulmazlığını İhlal Suçu (TCK m. 116)

Konut, kişinin devamlı ya da bir müddet yerleşme, barınma amacına uygun olan yerlerdir (YCGK-K.2014/272). Konut dokunulmazlığının ihlali suçu bir kişinin konutuna rızası dışında girilerek ya da kişinin rızası ile girilen konuttan rızaya aykırı bir şekilde çıkmayarak işlenebilmektedir. Söz konusu suçun işlenmesi halinde fail mağdurun şikâyeti üzerine 6 aydan 2 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Eğer suç cebir veya tehditle ya da gece vakti işlenirse 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezasına hükmedilir.

Konut dokunulmazlığının ihlal edilmesi durumunda suçun zamanaşımı süresi 8 yıl olup fail hakkında verilen mahkûmiyet hükmünün infaz edilmesinin zamanaşımı süresi 10 yıldır.

İş ve Çalışma Hürriyetini İhlal Suçu (TCK m.117/1)

İş ve çalışma hürriyetini ihlal suçu, mağdurun Anayasa ile korunma altına alan çalışma özgürlüğünün ihlal edilmesidir. İş ve çalışma hürriyeti, herkesin hayatını devam ettirebilmek adına ekonomik yaşama katılma hakkı vardır. Bu hakkın cebir veya tehdit veya hukuka aykırı bir davranışla engellenmesi halinde mağdurun şikâyet ettiği takdirde altı aydan iki yıla kadar hapis ya da adli para cezası verilir.

Kişilerin Huzur ve Sükûnunu Bozma Suçu (TCK m. 123/1)

Kişilerin huzur ve sükûnunu bozma suçunda fail mağduru rahatsız etmek kastı ile hareket etmektedir. Fail bu maksadıyla mağdura sürekli telefon eder, huzur kaçıracak şekilde gürültü yapar ya da aynı maksatla hukuka aykırı başka bir davranışta bulunur. Mağdur, faili eylemleri sebebi ile altı aylık şikâyet süresi içinde şikâyet etmesi üzerine faile üç aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir. Suçun dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Söz konusu suç ile ilgili yargılama işlemleri asliye ceza mahkemesinde yürütülür.

 Hakaret Suçu (TCK m. 125/1, 2)

 Hakaret suçu, suretiyle kişinin şeref ve saygınlığının zedelenmesi ya da sövme yoluyla kişinin değersizleştirilmesi, rencide edilmesi şeklinde işlenebilmektedir. Bu suç kişinin, gerçek kişilerin kişilik haklarına yapılan bir saldırıdır. Mağdur, hakaret edeni ve hakareti öğrendiği tarihten itibaren altı ay içerisinde şikâyet etmek zorunadır. Şikâyet hakkı en geç dava zamanaşımı süresi içinde kullanılmalıdır. Bu suç nedeni ile görülecek yargılamalar asliye ceza mahkemesinde yapılır.

Kişinin Hatırasına Hakaret Suçu (TCK m. 130/1,2)

Kişinin hatırasına hakaret suçu, ölenin hatırasına söverek ya da ölenin şeref ve saygınlığını zedeleyecek somut bir olgu veya durum isnadı suretiyle hakaret ederek işlenebilir (TCK m. 130/1) Ölen kişinin hatırasına hakaret suçunun işlenebilmesi için üç kişi ile ihtilat edilmesi gerekmektedir. Söz konusu suçun faili hakkında üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Ceza, hakaretin alenen işlenmesi halinde, altıda biri oranında artırılır.

Bir ölünün kısmen veya tamamen ceset veya kemikleri bulunduğu yerden alan, ceset veya kemikler hakkında aşağılayıcı fiillerde bulunan kişiye üç aydan iki yıla kadar hapis cezası verilir (TCK m. 130/2).

Özel Hayatın Gizliliğini İhlal Suçu (TCK m. 134)

Özel hayatın gizliliğini ihlal suçu, tarafların birbirlerinin özel yaşam alanlarına girerek normal şartlarda göremeyecekleri hususları saptaması veya kaydetmesidir. Özel hayatın gizliliğini ihlal eden kimse bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Gizliliğin görüntü veya seslerin kayda alınması suretiyle ihlal edilmesi halinde, verilecek ceza bir kat artırılır.

Hileli İflas Suçu (TCK m. 161/1)

Hileli iflas suçundan bahsedebilmek için; alacaklıların alacaklarının teminatı mahiyetinde olan malların kaçırılması, gizlenmesi veya değerinin azalmasına neden olunması ya da malvarlığını kaçırmaya yönelik tasarruflarının ortaya çıkmasını önlemek için ticari defter, kayıt veya belgelerin gizlenmesi veya yok edilmesi veya gerçekte bir alacak ve borç ilişkisi olmadığı halde, sanki böyle bir ilişki mevcutmuş gibi, borçların artmasına neden olacak şekilde belge düzenlenmesi veya gerçeğe aykırı muhasebe kayıtlarıyla veya sahte bilanço tanzimiyle aktifin olduğundan az gösterilmesi gerekmektedir. Suçun failine 3 yıldan 8 yıla kadar hapis cezası verilir.

Bu suç haklarında ayrılık kararı verilmiş olan eşlerden birinin, aynı konutta beraber yaşamayan kardeşlerden birinin, aynı konutta beraber yaşamakta olan amca, dayı, hala, teyze, yeğen veya ikinci derecede kayın hısımlarının birinin aleyhine işlenirse suçun takibi şikâyete bağlıdır.

Hırsızlık Suçlarında Daha Az Cezayı Gerektiren Haller De Şikâyete Tabidir (TCK m. 144/1)

Hırsızlık suçunun, paydaş olunan ya da üzerinde iştirak halinde mülkiyet ilişkisi bulunan mal üzerinde orta ortaklardan biri tarafından işlenmesi veya hukuki bir ilişkiye dayanan alacağı tahsil etmek amacıyla işlenmesi halinde mağdurun şikâyeti üzerine fail 2 aydan 1 yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır.

Kullanma Hırsızlığı Suçu (TCK m. 146/1)

Kullanma hırsızlığı suçu, malın iade etme amacı ile geçici bir süre zilyedin rızası dışında kullanılması ile işlenir ve şikâyete tabiidir. Şikâyet üzerine, verilecek ceza yarı oranına kadar indirilir. Ancak malın suç işlemek için kullanılmış olması halinde bu hüküm uygulanmaz.

 Mala Zarar Verme Suçu (TCK m. 151/1, 2)

Mala zarar verme suçu başkasına ait olan malın yıkılması, tahrip edilmesi, yok edilmesi veya kirletilmesi ile meydana gelmektedir. Mala zarar verme suçunun basit şekli şikâyete tabii olup şikâyet hakkı faili ve fiili öğrenmesinden itibaren 6 ay içinde kullanmalıdır. Şikâyetten vazgeçme, kamu davasının düşmesi sonucunu doğurmaz.

İbadethanelere ve Mezarlıklara Zarar Verme Suçu (TCK m. 153/1)

İbadethanelere zarar verme suçu ibadethaneye veya eklentisine zarar verilmesi sureti ile işlenir. Mezarlıklara zarar verme suçu ise mezar taşına, mezarlığın üzerindeki yapılara, mezarlıktaki tesislere, mezarlıkların korunması amacı ile yapılan yapılara zarar verilmesi ile işlenir. Zarar verme yıkma, bozma, kırma ya da kirletme ile yapılabilir. Yıkarak, bozarak ya da kırarak zarar veren kimse bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kirleterek zarar veren kimse ise üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Söz konusu fiillerin ilgili dini inanışı benimseyen toplum kesimini tahkir maksadıyla işlenmesi halinde, verilecek ceza üçte biri oranında artırılır.

Bu suç haklarında ayrılık kararı verilmiş olan eşlerden birinin, aynı konutta beraber yaşamayan kardeşlerden birinin, aynı konutta beraber yaşamakta olan amca, dayı, hala, teyze, yeğen veya ikinci derecede kayın hısımlarının birinin aleyhine işlenirse suçun takibi şikâyete bağlıdır.

Hakkı Olmayan Yere Tecavüz Suçu (TCK m.154/1)

Hakkı olmayan yere tecavüz suçu, başkasına ait bir taşınmazı veya eklentileri kendine aitmiş gibi kullan, köyün kullanıma açık olan ortak alanları zapt ederek kendininmiş gibi kullanan ya da kamuya veya özel kişiye ait suların gidişini değiştiren kimseye şikâyet üzerine altı aydan üç yıla kadar hapis ve bin güne kadar adlî para cezası verilir.

Güveni Kötüye Kullanma Suçu (TCK m. 155/1)

Güveni kötüye kullanma, korunması veya kullanılması amacı ile bir malın zilyetliği kendisine devredilen kişinin zilyetliğin devrini amacı dışında kendisinin veya başkasının yararına olarak malı kullanması veya zilyetliğin devri olgusunu inkâr etmesidir. Güveni kötüye kullanma suçunun basit halini işleyen kişi şikâyet üzerine altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası ile cezalandırılır. Şikâyet süresi suçun işlendiğinin ve failinin öğrenildiği tarihten başlamak üzere 6 aydır. Suça dair şikâyet hakkı 6 ay içerisinde kullanılmaz ise, bir daha aynı fiil ile ilgili şikayet hakkı kullanılamaz. Güveni kötüye kullanma suçu nedeniyle yapılan yargılamalar asliye ceza mahkemesinde yapılır.

Şirket ve Kooperatifler Hakkında Yanlış Bilgi Verme Suçu (TCK m. 164/1)

Şirket veya kooperatifler hakkında yanlış bilgi verme suçu bir şirket veya kooperatifin kurucu, ortak, idareci, müdür veya temsilcileri veya yönetim veya denetim kurulu üyeleri veya tasfiye memuru sıfatını taşıyanlar tarafından işlenebilir. Bu kişiler kamu açıkladıkları beyanlarda ya da genel kurula sundukları raporlarda, önerilerde gerçeğe aykırı bilgiler ile ilgililerin zarara uğramasına sebebiyet verirler ise altı aydan üç yıla kadar hapis veya bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılırlar.

Bu suç haklarında ayrılık kararı verilmiş olan eşlerden birinin, aynı konutta beraber yaşamayan kardeşlerden birinin, aynı konutta beraber yaşamakta olan amca, dayı, hala, teyze, yeğen veya ikinci derecede kayın hısımlarının birinin aleyhine işlenirse suçun takibi şikâyete bağlıdır.

Bedelsiz Senedi Kullanma Suçu (TCK m.156/1)

Bedelsiz senet, senedin ödenmesi ya da ödenmesine gerek kalmaması durumudur. Senetteki miktarın talep edilemeyeceği anlamına gelir. Bedelsiz senedin kullanılması suçu ise senet borçlusu tarafından bedeli tamamen veya kısmen ödenmiş senedin alacaklı tarafından ödeme olgusu dikkate alınmadan hukuka aykırı bir şekilde kullanılmasıdır. Bedelsiz senedin kullanıldığının ispatı yazılı delille olmalıdır tanık delili ispat için yeterli değildir. Bedelsiz senedi kullanan fail şikâyet üzerine, altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası verilir.

Kaybolmuş veya Hata Sonucu Ele Geçmiş Eşya Üzerinde Tasarruf Suçu (TCK m.160/1)

Kaybolmuş veya hata sonucu ele geçmiş eşya üzerinde tasarruf suçu, eşyayı iade etme etmeyen ya da yetkili mercilere bildirmeyen malik gibi tasarrufta bulunan kimseye şikâyet üzerine, bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.

Taksirli İflas Suçu (TCK m. 162/1)

Taksirli iflas suçu, tacirin ticaretin gerektirdiği objektif özen yükümlülüğünü ihlal ederek iflasa sebebiyet vermesi ile meydana gelir. Failin bu suç sebebi ile cezalandırılabilmesi için Ticaret Mahkemesi tarafından verilen iflas kararının kesinleşmesi şarttır. Fail bu suç sebebi ile 3 aydan yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Bu suç haklarında ayrılık kararı verilmiş olan eşlerden birinin, aynı konutta beraber yaşamayan kardeşlerden birinin, aynı konutta beraber yaşamakta olan amca, dayı, hala, teyze, yeğen veya ikinci derecede kayın hısımlarının birinin aleyhine işlenirse suçun takibi şikâyete bağlıdır.

Bilgi Vermeme Suçu (TCK m. 166/1)

Bilgi vermeme suçu, hukuki ilişki sebebi ile elde edilen eşyanın suç işlemek suretiyle ele geçirildiğini öğrenmesine karşın söz konusu durumunu soruşturmaya yetkili makamlara vakit geçirmeksizin (kabul edilebilecek makul bir süre) bildirimde bulunmayan kişi, altı aya kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.

Bu suç haklarında ayrılık kararı verilmiş olan eşlerden birinin, aynı konutta beraber yaşamayan kardeşlerden birinin, aynı konutta beraber yaşamakta olan amca, dayı, hala, teyze, yeğen veya ikinci derecede kayın hısımlarının birinin aleyhine işlenirse suçun takibi şikâyete bağlıdır.

Açığa İmzanın Kötüye Kullanılması Suçu (TCK m. 209/1)

Açığa atılan imzanın kötüye kullanılması suçu belirli bir amaç için doldurulup kullanılması amacı ile kendisine teslim edilen imzalı ve kısmen veya tamamen boş bir kâğıdı amacı dışında farklı şekilde dolduran kişi şikâyet üzerine, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun konusu olan kâğıt boş kâğıt, çek, bono, senet vb. gibi bir kambiyo senedi de olabilir. Açığa atılan imzanın kötüye kullanılması suçu genel kastla işlenir.

Aile Hukukundan Kaynaklanan Yükümlülüğün İhlali Suçu (TCK m. 233/1)

Aile hukukundan doğan bakım, eğitim veya destek olma yükümlülüğünü yerine getirmeyen kişi, şikayet üzerine, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

Ticari Sır, Bankacılık Sırrı veya Müşteri Sırrı Niteliğindeki Bilgi veya Belgelerin Açıklanması (TCK m. 239/1-2-3).

Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması suçu sıfat veya görevi, meslek veya sanatı gereği vakıf olduğu ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgeleri yetkisiz kişilere veren veya ifşa edilmesidir. Söz konusu eylemi yapan kişi şikâyet üzerine bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.

Çocuğun Kaçırılması ve Alıkonulması Suçu (TCK m. 234/3)

Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması suçu kanunu temsilcisinin bilgisi veya rızası dâhilinde olmadan evi terk eden çocuğun rızası olsa dahi ailesine veya yetkili makamlara haber etmeden çocuğu yanında tutan kişi bu suçu işler. Bu suçu işleyen kişi şikâyet üzerine, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçu işleyen kişi bir yabancı olabileceği gibi kendisinde velayet olmayan anne/baba ya da kan hısımları olabilir. Şikâyet hakkı dava zamanaşımı süresi içinde kullanılmalıdır.

Yabancı Devlet Başkanına Karşı Suç (TCK m. 340/2)

Yabancı devletlerden birinin başkanına karşı bir suç işlenmesi halinde soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı suçlardan ise, soruşturma ve kovuşturma yabancı devletin şikâyetine bağlıdır.

 Yabancı Devlet Bayrağına Hakaret (TCK m. 341/2)

Resmen çekilmiş olan yabancı devlet bayrağını veya diğer egemenlik alametlerini alenen tahkir eden kimseye hakkında soruşturma ve kovuşturma yapılması ilgili devletin şikâyetine bağlıdır. Şikâyet sonucunda söz konusu suçun failine üç aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir.

Yabancı Devlet Temsilcilerine Hakaret (TCK m. 342/2)

Türkiye Cumhuriyetinde sürekli veya geçici olarak görevlendirilmiş yabancı devlet temsilcileri ile bunların diplomasi memurları veya uluslararası kuruluşların temsilcileri ile bunların diplomatik ayrıcalık ve bağışıklık tanınan memurları, kendilerine karşı görevlerinden dolayı işlenen suçlar bakımından, kamu görevlisi kabul edilerek; suç işleyen kişiler hakkında, bu Kanunun ilgili hükümlerine göre cezaya hükmolunur. Suçu işleyen kişinin işlediği suç hareket suçu ise soruşturma ve kovuşturma yapılması, mağdurun şikâyetine bağlıdır.

Vatandaş Tarafından Yurt Dışında İşlenen Suç (TCK m. 11/2)

Vatandaş tarafından yurt dışında işlenen suç aşağı sınırı bir yıldan az hapis cezasını gerektirdiğinde yargılama yapılması zarar görenin veya yabancı hükûmetin şikâyetine bağlıdır. Bu durumda şikâyet, vatandaşın Türkiye’ye girdiği tarihten itibaren altı ay içinde yapılmalıdır.

Yabancı Tarafından Yurt Dışında İşlenen Suç (TCK m. 12/2)

Bir yabancı, TCK m. 13’te yazılı olan suçlar dışında, Türk kanunlarına göre aşağı sınırı en az bir yıl hapis cezasını gerektiren bir suçu yabancı ülkede Türkiye’nin zararına işlediği ve kendisi Türkiye’de bulunduğu takdirde, Türk kanunlarına göre cezalandırılır. Yargılama yapılması Adalet Bakanının istemine bağlıdır. Bu suçun bir Türk vatandaşının veya Türk kanunlarına göre kurulmuş özel hukuk tüzel kişisinin zararına işlenmesi ve failin Türkiye’de bulunması halinde, bu suçtan dolayı yabancı ülkede hüküm verilmemiş olması koşulu ile suçtan zarar görenin şikâyeti üzerine fail, Türk kanunlarına göre cezalandırılır. Mağdur yabancı ise, gerekli koşulların varlığı halinde fail, Adalet Bakanının istemi ile yargılanır: a) Suçun, Türk kanunlarına göre aşağı sınırı üç yıldan az olmayan hapis cezasını gerektirmesi b) Suçluların geri verilmesi anlaşmasının bulunmaması veya geri verilme isteminin suçun işlendiği ülkenin veya failin uyruğunda bulunduğu devletin hükûmeti tarafından kabul edilmemiş olması.

Diğer Kanunlardaki Şikâyete Bağlı Suçlar Nedir?

Ticari İşletme Sahibinin Cezalandırılması ve Tazminata Mahkûm Edilmesi (1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu m. 12)

Ticari işletme sahibi işletmesini veya rehne dâhil münferit unsurları alacaklının muvafakatı olmaksızın başkalarıyla değiştirir veya temlik, ayni bir hakla takyit veya alacaklıyı ızrar kastıyla tahrip veya imha etmesi halinde alacağını tamamen veya kısmen tahsil edemeyen alacaklının şikâyeti üzerine uğranılan zararın miktarı nazara alınmak suretiyle bir yıldan beş yıla kadar hapis ve yüz günden aşağı olmamak üzere adlî para cezası ile cezalandırılır.

İlan Etmeme, Bilgi Vermeme ve Mahkeme Kararına Uymama suçu (2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu m. 80/2)

İlan, bildirme ve bilgi verme yükümlülüklerini yerine getirmeyenler elli günden az olmamak üzere adlî para cezası ile cezalandırılır. Uygulanmakta olan bir toplu iş sözleşmesinin yorumu hakkında mahkemenin kesinleşen kararına uymayan taraf, ilgililerden birinin şikâyeti üzerine, elli günden az olmamak üzere adlî para cezası ile cezalandırılır.

 Vazifenin Yerine Getirilmemesinin Cezası (6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu m. 1469)

Aşağıda sayılan suçlardan birini işleyen gemi adamları, kaptan veya donatanın şikayeti üzerine on beş günden bir yıla kadar hapse ve en az iki aylık ücretleri tutarınca ağır para cezasına ve hapis müddeti kadar meslek ve sanatı ifadan memnuiyet cezasına mahkûm edilirler.

1. Gece nöbetlerini hiç veya gereği gibi tutmamak;
2. Kaptan, gemi zabitleri veya diğer amirlerin hizmet emirlerini yerine getirmemek;
3. İzin almadan gemiden çıkmak veya izin müddeti bittiği halde haklı bir mazeret olmaksızın gemiye dönmemek;
4. Müsaade almadan gemiden şahsına veya başkalarına ait eşyayı çıkarmak veyahut gemiye gizlice yük, eşya veya insan sokmak;
5. Hizmet sırasında sarhoş bulunmak;
6. Kumanyayı israf etmek veya salahiyeti olmadan satmak veya saklamak veyahut yok etmek;
7. Hizmetten kaçınmak maksadıyla saklanmak;
8. Gemide emniyet veya inzibatın temini, itaatsizliklerin önlenmesi veya bastırılması için istekte bulunmalarına rağmen kaptana, gemi zabitlerine veya diğer amirlerine yardımda bulunmamak;
9. Gemi aksamını, aletleri veya cihazları isteyerek hasara uğratmak veya geminin makine ve bilcümle alet veya cihazlarının normal surette işlemelerini bozacak veya aksatacak çarelere başvurmak;
10. Kaptan veya diğer gemi adamlarını vazife görmemeye teşvik etmek veya onların vazife görmelerine tehdit, menfaat vaadi veya diğer her hangi bir suretle engel olmak;
11. Gemi hizmetlerinin esaslı şekilde aksaması neticesini doğurmuş olan ve yapmaması gereken ve yukarı ki bentler şümulüne girmeyen bir hareketi bilerek yapmak veya ihmal edilmesi aynı mahiyette bulunan ve yapması gereken bir hareketten bilerek kaçınmak.
12.  Birden fazla gemi adamının anlaşarak aynı fiili işlemeleri halinde ceza yarısı kadar artırılır. Şikâyette bulunan, şikâyetini hüküm kesinleşinceye kadar her zaman geri alabilir.

Disiplin Salahiyetinin Kötüye Kullanılmasının ve Kaptanın Vazifesini Yapmamasının Cezaları (6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu m. 1470)

Bir gemi adamına veya gemideki diğer bir kimseye karşı disiplin salahiyetini kötüye kullanan kaptan veya gemi zabitleri, şikâyet üzerine on beş günden bir seneye kadar hapis ve en az iki aylığı tutarında ağır para cezaisiyle cezalandırılırlar. Gemi hizmetlerinin esaslı bir şekilde aksaması neticesini meydana getirebilecek mahiyette bulunan ve yapmaması gereken bir hareketi bilerek yapan veya ihmal edilmesi aynı mahiyette bulunan ve yapması gereken bir hareketten bilerek kaçınan veya 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu m. 1469 hükmünde yazılı suçların işlenmesine göz yuman veyahut bunlara iştirak eden kaptan donatanın şikâyeti söz konusu madde hükmünde cezaya karar verilir. Şikayet, hüküm kesinleşmesine kadar geri alınabilir.

Zeytinliklere Her Çeşit Hayvan Sokulması, Yerleşim Sahaları Hariç, Zeytin Sahalarına En Az Bir Kilometre Yakınlıkta Koyun Ve Keçi Ağılı Yapılması Yasaktır. Ancak Çift Sürme Ve Nakliyatta Kullanılan Hayvanlara Ağızlık Takılması Şartıyla Müsaade Edilir. (3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı Ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunu M. 14)

Zeytinliklere her çeşit hayvan sokulması, yerleşim sahaları hariç, zeytin sahalarına en az bir kilometre yakınlıkta koyun ve keçi ağılı yapılması yasaktır. Ancak çift sürme ve nakliyatta kullanılan hayvanlara ağızlık takılması şartıyla müsaade edilir. Bu kurala aykırı hareket edenler hakkında zarar görenin şikâyeti üzerine üç aya kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur. Çiftçi mallarını korumakla yükümlü bulunanlarca düzenlenen tutanaklar aksi sabit oluncaya kadar geçerlidir.

554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında KHK m. 48/A, 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında KHK m. 73/A, 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında KHK’ m. 24/A

Kovuşturmanın yapılması şikâyete bağlıdır. Şikâyetin fiil ve failden haberdar olma tarihinden itibaren iki yıl içinde yapılması gerekir.

5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 71 ve 72. Maddelerinde Düzenlenen Suçlar

Söz konusu suçlardan dolayı soruşturma ve kovuşturma yapılması şikâyete bağlıdır. Yapılan şikâyetin geçerli kabul edilebilmesi için hak sahiplerinin veya üyesi oldukları meslek birliklerinin haklarını kanıtlayan belge ve sair delilleri Cumhuriyet başsavcılığına vermeleri gerekir. Bu belge ve sair delillerin şikâyet süresi içinde Cumhuriyet başsavcılığına verilmemesi hâlinde kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir. Bu Kanunda yer alan soruşturma ve kovuşturması şikâyete bağlı suçlar dolayısıyla başta Millî Eğitim Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkilileri olmak üzere ilgili gerçek ve tüzel kişiler tarafından, eser üzerinde manevi ve malî hak sahibi kişiler şikâyet haklarını kullanabilmelerini sağlamak amacıyla durumdan haberdar edilirler. Şikâyet üzerine Cumhuriyet savcısı suç konusu eşya ile ilgili olarak 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre elkoyma koruma tedbirinin alınmasına ilişkin gerekli işlemleri yapar. Cumhuriyet savcısı ayrıca, gerek görmesi hâlinde, hukuka aykırı olarak çoğaltıldığı iddia edilen eserlerin çoğaltılmasıyla sınırlı olarak faaliyetin durdurulmasına karar verebilir. Ancak, bu karar yirmidört saat içinde hâkimin onayına sunulur. Hâkim tarafından yirmidört saat içinde onaylanmayan karar hükümsüz kalır.

Şikâyet Hakkına Sahip Olanlar Kimdir?

Şikâyet hakkına sahip olanları kanun yetkili kimse olarak belirtmiştir. Yetkili kimse tanımından ise yetkilinin suçtan zarar gören kimse olduğu anlaşılması gerekmektedir. Suçtan zarar gören gerçek kişi olabileceği gibi tüzel kişi de olabilir.

Şikâyet Süresi Nedir?

Şikâyet hakkının kullanımı hak düşürücü süre ile sınırlandırılmıştır. Altı aylık şikâyet süresi eylemin ve failin kim olduğunun mağdur tarafından bilinmesinden veya öğrenilmesinden itibaren başlar. Birden fazla şikâyet hakkına sahip olan kişi var ise birisinin hak düşürücü süreyi geçirmesi diğerlerinin haklarını etkilememektedir.

Şikâyet Kuralları Nedir?

Şikâyetin Bölünmezliği Nedir?

Şikâyetin konusunu suç olan bir eylem oluşturur. Şikâyet dilekçesinde bu eylemi yapan kişinin tek kişi olduğu belirtmişse bile yapılan şikâyet suçun tüm faillerini kapsar. Yani suçtan zarar kişi şikâyette bulunurken bazı failler hakkında şikâyetçi olmuyorum diyemez.

Eylemi Şikâyet Kuralı Nedir?

Eylemi şikâyet kuralı gereğince faili değil failin yaptığı eylem şikâyet edilmektedir. Eylem şikâyet edildiği takdirde fail ya da faillerin isimlerinin şikâyet dilekçesine yazılmasına gerek yoktur. Eğer dilekçeye yazılan isim şikâyet edilen suçun faili değil ise esas fail hakkında dava açılabilecektir.

Doğru Nitelendirmenin Gereksizliği Kuralı Nedir?

Doğru nitelendirmenin gereksizliği kuralı aracılığı ile vatandaş mağdur olduğu eylemin hangi suç kapsamına girdiğini bilemediği hak kaybı yaşaması engellenmeye çalışılmıştır. Bu sebep ile mağdur, şikâyetçi olurken şikâyet dilekçesinde eylemi belirtmesi yeterlidir.

Şikâyetin İçeriği Nedir?

Şikâyetin içeriği, mağdurun zarara uğradığı eylem sebebi ile eylemi yapan fail hakkında soruşturma ve kovuşturma yapılması istemidir. Yani şikâyetin içeriğini mağdurun zarara uğramasına neden olan eylem oluşturur bu sebep ile failin açıklanması şart değildir. Bir şikâyet faili meçhul de olabilir. Şikâyet hakkına herhangi bir ihtirazı kayıt konulamaz.

Şikâyetten Feragat ve Vazgeçme Nedir?

Şikâyetten feragat, şikâyet hakkının süresi içerisinde kullanılmayacağının açıklanmasıdır. Şikâyetten feragat henüz şikâyet yapılmadan, şikâyet yapılmayacağına dair yapılan tek taraflı açık veya örtülü irade açıklamasıdır. Şikâyetten feragat etmenin feragati olmaz.

Şikâyetten vazgeçme, suçtan zarar gören tarafından şikâyet hakkı kullanılmış olup daha sonra şikâyetin geri alınmasıdır. Şikâyetten vazgeçme yazılı veya sözlü olarak yapılmalıdır. Feragatten feragat olmayacağı gibi vazgeçmeden vazgeçme de olmaz.

Şikâyet Koşulunun Gerçekleşmemesi Nedir?

Şikâyet koşulunun gerçekleşmemesi, soruşturma evresinde şüphelinin işlediği söylenen suçun soruşturulması veya kovuşturulması şikâyete bağlı olmasına karşın şikâyet koşulunun yerine getirilemeyeceği hususunda kesinlik varsa savcı takipsizliğe karar verecektir. Şikâyete bağlı bir suç hakkında soruşturmaya başlandıktan sonra kovuşturma evresine geçildiği zaman suçun şikâyete bağlı olduğu anlaşılması durumunda açıkça şikâyetten vazgeçilmediği hallerde yargılamaya devam edilir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Fatma Mislina DİNÇER