Poliçe ve Bonoda Ödememenin Sonuçları

Kabul etmiş olduğu poliçe için tam ya da kısmi ödeme yükümlülüğünü zamanında yerine getirmeyen muhatap, bu durumda zamanaşımı süreleri içinde doğrudan başvurabilir.

Poliçeyi kabul etmiş muhatap isteğe bağlı olarak ödememe protestosu çekerek diğer başvuru borçlularına da başvurabilir. Ancak muhatap, poliçeyi kabul etmemişse, poliçeden kaynaklanan bir borçlu sıfatına sahip olmadığından dolayı ödenmemesinden sorumlu değildir ve bu nedenle doğrudan başvurulamaz. Bu durumda, hamil, kabul etmeme veya ödememe protestosu çekerek diğer borçlulara başvurabilir.

Muhatap, poliçe borcunu vadesinde ödemesi durumunda, kambiyo ilişkisi sona erer. Bu durumda, kambiyo borcu ciranta, avalist ve düzenleyici açısından tamamen sona erer. Ancak poliçe borcunu muhatap dışında bir başka kişi ödemişse, kambiyo ilişkisi devam eder.

Bu durumda, poliçedeki borç sadece ödeme yapan müracaat borçlusundan sonra gelen borçlular için ortadan kalkar. Ancak ödeme yapan müracaat borçlusu, düzenleyen ve kendisinden önce gelen tüm cirantalar, avalistler ve kabul eden muhataba rücu edebilir.

Müracaat Hakkı Nedir?

Başvurma hakkı TTK m. 713’de düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre;

“(1) Vadede poliçe ödenmemişse hamil, cirantalara, düzenleyene ve poliçe dolayısıyla taahhüt altına girmiş olan diğer kişilere başvurabilir.

(2) Hamil;

1. a) Kabulden tamamen veya kısmen kaçınılmış,
2. b) Poliçeyi kabul etmiş olsun olmasın, muhatap iflas etmiş veya bir ilamla ispatlanmamış olsa da sadece ödemele­rini tatil etmiş veya aleyhindeki herhangi bir icra takibi semeresiz kalmış veya
3. c) Kabul için arz edilmesi menedilen bir poliçenin dü­zenleyeni iflas etmiş,

olursa vadenin gelmesinden önce de aynı başvurma hakkını haizdir.”

Poliçenin, muhatap tarafından kabul edilmemesi veya ödenmemesi durumunda, hamilin başvurabileceği yollar belirli şartlara tabidir. Poliçede imzası bulunan düzenleyen, cirantalar, avalistler ve ödeme yapanlar, poliçe borçluları arasında yer alsa da poliçenin ana borçlusu, kabul eden muhataptır. Poliçe borçluları arasında müteselsil sorumluluk ilkesi geçerlidir.

Poliçe vadesinde ödenmediğinde, bu kişiler müteselsil olarak sorumlu tutulurlar. Hamil, müracaat hakkı kapsamında kendinden önce gelenlere sıra gözetmeksizin başvurabilir. Her bir kişi, kendisinden sonra imza atan diğer kişilere karşı poliçenin ödenmemesi veya kabul edilmemesinden sorumludur. Bu sorumluluk müteselsil olup, hamil, bu kişilere sıralarıyla bağlı olmaksızın başvurabilir.

Poliçeden kaynaklanan sorumluluk iki gruba ayrılır: “asıl borçlu” ve “başvuru borçluları”. Poliçeyi kabul eden muhatap ve lehine aval verenler asıl borçlulardır. Poliçeyi kabul etmeyen muhatap, poliçeden kaynaklanan bir sorumluluğa sahip olmadığı için borçlu sıfatını taşımaz.

Başvuru borçluları ise poliçeyi düzenleyen, cirantalar ve lehine aval veren kişilerdir (madde 724/1). Muhatap, poliçeyi kabul etmez veya poliçe bedelini vadesinde ödemezse, hamil cirantalara, düzenleyene ve poliçeden kaynaklanan diğer kişilere başvurabilir (madde 713/1). Başvurma hakkı kapsamında kendisine başvurulan ve poliçe bedelini ödeyen kişi, aynı hakka sahip olarak kendisinden önce gelen borçlulara başvurabilir (madde 726).

Protesto Ne Demek?

Başvuru haklarının kullanılabilmesi için protesto düzenlenmesi şarttır ve hamil, bu hakkını genellikle protesto dışında bir belgeyle ispatlayamaz. Özellikle ödememe protestosunun zamanında çekilmemesi, başvuru hakkının kaybına neden olabilir ve bu konu, Türk Ticaret Kanunu’nun 714. maddesi ve devamında detaylı bir şekilde ele alınmıştır.

Kabul etmeme protestosu, poliçenin uygun bir şekilde kabule sunulmasına rağmen kabul edilmemesi durumunda düzenlenen bir protestodur. Muhatabın poliçeyi kabul etmemesi, kabul şeklinin poliçe içeriğinden farklı olması, poliçe üzerindeki kabul kaydının poliçenin iade edilmeden çizilmesi, muhatabın ticaret yeri veya meskeninin bulunamaması veya muhatabın bu adreste bulunmaması gibi sebepler, kabul etmeme nedenleri arasında yer alır.

Kabul etmeme protestosu, poliçenin kabule sunulabileceği süre içinde çekilmelidir. Ancak bu protestonun çekilmemesi, poliçe borçlularına müracaat hakkını düşürmez; fakat bu durumda vadeden önce bu borçlulara başvurma hakkı bulunmamaktadır.

Kabule arzı kanuni veya ihtiyari olarak zorunlu kılınmış poliçelerde, kabul etmeme protestosu zamanında çekilmemişse başvuru hakkı düşer. Poliçenin kabul edilmemesi durumunda başvuru hakkını kullanmak isteyen hamil, kabul etmeme protestosu çekmek zorundadır. Bu protestonun çekilmesi durumunda, ayrıca poliçeyi ödeme için ibraz etme veya ödememe protestosu çekme ihtiyacı ortadan kalkar (madde 714/2).

Kabul etmeme protestosu, poliçenin kabule sunulma süresi içinde çekilmelidir (madde 714/2). Belirli bir günde veya belirli bir süre sonra ödenecek poliçelerde, bu protesto en geç vade tarihine kadar çekilmelidir. Görüldükten belirli bir süre sonra ödenecek poliçelerde ise, poliçenin düzenlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde çekilmelidir (madde 691/1, 693/1).

Kabul etmeme protestosu çekilmemesi durumunda, hamil vadeyi bekleyip vadede ödeme talep edebilir ve ödememenin gerçekleşmesi durumunda ödememe protestosu çekerek başvurma hakkını kullanabilir. Ancak, belirli koşullar altında kabule arzı zorunlu olan poliçelerde kabul etmeme protestosu çekilmemesi, hamilin başvuru hakkını kaybetmesine neden olabilir (madde 730/1-b).

Poliçe, muhataba ibraz edildiğinde ve muhatap tarafından ödeme tamamen veya kısmen gerçekleşmediğinde, bu durum ödememe protestosu ile belgelenir. Ödeme için usulüne uygun bir şekilde ibraz edilen poliçenin ödenmemesi durumları, ödememe protestosu ile belirlenir. Örneğin, muhatabın ticaret yeri veya meskeninin bulunamaması veya kendisinin bu adreste olmaması gibi durumlar, bu protesto ile belgelenebilir. Ödememe protestosu, ödeme gününü takip eden iki iş günü içinde düzenlenir.

Ödememe Protestosu Nedir? Nasıl Çekilir?

Ödememe protestosunun çekilmesi durumunda ortaya çıkan sonuçlar şu şekildedir:

• Ödememe protestosu düzenlendiğinde, zamanaşımı süresi içinde müracaat borçlularına başvurulabilir.
• Ödememe protestosunun çekilmemesi veya zamanında çekilmemesi, müracaat borçlularına başvuru hakkını düşürür.

Poliçenin vadesinde ödenmemesi durumunda başvuru hakkını kullanmak isteyen hamil, “ödememe protestosu” çekmek mecburiyetindedir. Ödememe protestosunun çekilmemesi, başvurma hakkını düşürür. Ayrıca, bu protestonun kanunda belirlenen süreler içinde çekilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda;

Belirli bir günde, düzenlenme gününden belirli bir süre sonra ya da görüldükten belirli bir süre sonra ödenecek poliçeler için, ödeme gününü takip eden 2 iş günü içinde protesto çekilmelidir (madde 714/3). Ödeme günü, ödememe protestosu çekilemez. Bu sürelerin geçmesinden sonra çekilen protesto, başvuru hakkının kullanılmasına imkan vermez.

Görüldüğünde ödenecek poliçeler için, düzenlenme gününden itibaren 1 yıl içinde ödenmesi için ibraz edilmelidir (madde 704/1). Bu tür poliçeler için çekilecek ödememe protestosu da en geç bu süre içinde çekilmelidir (madde 714/3). Bu sürenin geçmesinden sonra çekilen protesto, başvuru hakkının kullanılmasına imkan vermez.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Kübra DEMİR