Önödeme Nedir? (TCK m. 75)

Ceza hukukunda birçok farklı usul mekanizması yer almakta olup, bunlardan biri de “önödeme” müessesesidir.

Türk Ceza Kanunu‘nun 75. maddesi, suçun niteliğine göre bazı durumlarda kamu davası açılmadan önce failin belirli bir miktar ödemesi koşuluyla cezai sürecin sona ermesini mümkün kılar.

Önödeme Nedir?

Önödeme, ceza hukukunda belli hafif suçlarda failin belirli bir miktar parayı devlet hazinesine ve yargılama giderlerini karşılamak üzere ödemesiyle birlikte kamu davasının açılmaması ya da açılmışsa düşürülmesi anlamına gelir.

Bu kurum sayesinde hem yargılamaya gerek kalmadan adaletin sağlanması hem de mahkemelerin iş yükünün azaltılması hedeflenir.

Önödeme Kurumunun Amacı

Önödeme kurumu;

• Yargı sisteminin iş yükünü hafifletmek,
• Basit suçlar nedeniyle sanığın uzun süreli ceza yargılamalarına maruz kalmasını önlemek,
• Devlete olan mali yükün azaltılmasını sağlamak,
• Suçun ağırlığı ile orantılı, adil ve pratik bir çözüm yolu sunmak

gibi çok yönlü faydalar sunar

Hangi Suçlarda Önödeme Uygulanabilir?

TCK m. 75/1’e göre önödeme;

• Yalnızca adlî para cezasını gerektiren suçlar,
• Veya kanun maddesinde öngörülen hapis cezasının üst sınırı altı ayı aşmayan suçlar

için geçerlidir. Ancak burada önemli bir istisna söz konusudur: Uzlaşma kapsamındaki suçlar önödeme dışındadır.

Örneğin, basit tehdit veya hakaret suçlarında önödeme değil uzlaşma ilkesi uygulanır.

Önödeme Şartları Nelerdir?

Önödemenin uygulanabilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir:

• Suçun, sadece adlî para cezası ya da altı aydan kısa hapis cezası gerektirmesi gerekir.
• Fail hakkında henüz kamu davası açılmamış olmalıdır (istisnaları ayrıca aşağıda açıklanacaktır).
• Cumhuriyet savcılığı tarafından faile, ödeme yapılması için 10 gün süre verilir.
• Fail belirtilen süre içinde;

1. • Adlî para cezası maktuysa o miktarı,
   • Değilse alt sınırını,
   • Hapis cezası söz konusuysa her gün için 100 TL karşılığı olmak üzere toplam tutarı,
   • Hapis + adlî para cezası varsa her ikisinin alt sınırları üzerinden belirlenen meblağı
   • Ve soruşturma giderlerini ödemelidir.

Bu ödemeler yapıldığında kamu davası açılmaz.

Taksitle Önödeme Mümkün mü?

2019 yılında yapılan düzenlemeyle, failin talep etmesi hâlinde önödeme tutarının üç eşit taksitle birer ay arayla ödenmesine Cumhuriyet savcısı karar verebilir. Ancak bu taksitlerin süresinde ödenmemesi hâlinde, önödeme geçerliliğini yitirir ve soruşturmaya devam edilir.

Tekrar Suç İşlenmesi Halinde Önödeme Artar mı?

TCK 75/1’in son cümlesine göre, taksirli suçlar hariç olmak üzere, hakkında önödeme kararı verilmiş bir kişi, bu karar tarihinden itibaren beş yıl içinde tekrar önödeme kapsamına giren bir suç işlerse, yeni suç için teklif edilecek önödeme miktarı yarı oranında artırılır. Bu düzenleme, failin benzer suçları tekrar işlemesini caydırma amacı taşır.

Önödemenin Mahkemeye İntikal Etmesi Halinde Uygulanması

Bazı suçlarda savcılık soruşturması yerine doğrudan mahkemeye başvurulması gerekebilir. Bu durumda da hâkim, failden TCK 75/1 uyarınca belirlenen tutarı ve yargılama giderlerini ödemesini ister. Ödeme gerçekleşirse, kamu davası düşürülür.

Dava Açıldıktan Sonra Önödeme Mümkün mü?

Kanun, suçun niteliğinin değişerek önödeme kapsamına girmesi veya savcılık tarafından hataen dava açılması durumunda da önödeme hükümlerinin uygulanmasını mümkün kılar. Bu durumda mahkeme, TCK 75’e göre gerekli bildirimleri yapar.

Hapis veya Para Cezasının Alternatif Olduğu Durumlar

Eğer suç için ya adlî para cezası ya da hapis cezası seçenekli olarak düzenlenmişse, ödenecek miktar adlî para cezası esas alınarak belirlenir. Bu da fail açısından daha net ve pratik bir hesaplama yöntemi sunar.

Önödeme ve Şahsi Haklar

TCK 75/5’e göre, önödeme ile kamu davasının ortadan kaldırılması, mağdurun:

• Tazminat hakkını,
• Müsadere taleplerini,
• Zarara uğrayan malın iadesini isteme hakkını etkilemez. Yani mağdur, ceza davası olmasa dahi hukuk davası açarak kişisel haklarını talep edebilir.

Hangi Suçlarda Önödeme Uygulanabilir? (Genişletilmiş Liste)

TCK 75/6’ya göre, aşağıdaki suçlar da önödeme kapsamına alınmıştır:

• TCK m. 98/1: Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi
• TCK m. 125/2, 3-b, 3-c, 4: Belirli hakaret suçları
• TCK m. 171: Genel güvenliğin taksirle tehlikeye sokulması
• TCK m. 182/1: Çevrenin taksirle kirletilmesi
• TCK m. 264/1: Özel işaret ve kıyafetleri usulsüz kullanma
• TCK m. 278/1-2: Suçu bildirmeme
• Orman Kanunu m. 108/1
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu m. 74/2 (ilk cümle)
• Dernekler Kanunu m. 32/1-d

Ancak bu suçların beş yıl içinde tekrar işlenmesi hâlinde, fail hakkında önödeme tekrar uygulanmaz.

Önödeme Kararlarının Kaydedilmesi ve Kullanımı

Önödeme sonucunda verilen “kovuşturmaya yer olmadığına dair kararlar” veya “düşme kararları”, sadece bu maddeyle ilgili işlemler için özel bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlara yalnızca:

• Cumhuriyet savcısı,
• Hâkim,
• Mahkeme erişebilir ve yalnızca ilgili bir soruşturma veya kovuşturma ile bağlantılı olarak kullanılabilir.

Önödeme ile Uzlaşma Arasındaki Fark Nedir?

• Uzlaşma: Tarafların karşılıklı anlaşması esasına dayanır. Mağdurun onayı gerekir.
• Önödeme: Tarafların iradesine bağlı olmayan, daha çok failin ödeme kabiliyetine göre şekillenen, tek taraflı bir işlemdir.
• Uzlaşma suçun tarafları arasında çözüm, önödeme ise devlet ile fail arasında bir ödeme ilişkisi yaratır.

Önödeme Sistemi Ne Gibi Avantajlar Sağlar?

TCK 75 ile düzenlenen önödeme kurumu;

• Failin siciline “mahkûmiyet” yazılmasının önüne geçer,
• Mağdur açısından tazminat hakkı saklı kalır,
• Devlet açısından hızlı, ekonomik ve etkin bir yargılama süreci sağlar,
• Failin tekrar suç işlemesi hâlinde daha sert sonuçlar doğurur.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Şevval Asude DOĞAN