İdari Yargıda Görev ve Yetki
İdare mahkemesi, idarenin hukuka aykırı işlem ve eylemlerine karşı açılan idari davalara bakmakla görevli mahkemelerdendir.
İdari Yargı Teşkilatı
İdari yargı teşkilatı Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerinden meydana gelmektedir.
Sivil idari yargı teşkilatlanması 1982 yılında yürürlüğe konulan üç kanunla düzenlenmiştir. Bunlar 2575 sayılı Danıştay kanunu, 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin kuruluşu ve görevleri hakkında kanun ile 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunudur.
İdare ve vergi mahkemeleri ilk derece mahkemeleridir.
Bölge idare mahkemesi ise denetim merciidir. İdare ve vergi mahkemelerince verilen nihai kararlar istinaf yolu ile burada incelenir.
İdari yargı düzeninin en üst mercii olarak da Danıştay bulunmaktadır. Danıştay hem idari hem de yargısal görevlere sahiptir.
Danıştay, temyiz incelemesi yapmak, idare hukukunu ilgilendiren bazı konularda diğer devlet kurumlarına görüş bildirmek ve bazı davalara ilk derece mahkemesi sıfatıyla bakmakla görevlidir.
İdari Yargıda Görev
Görev, uyuşmazlığın konu itibariyle hangi mahkemede görüleceğini ifade eder. İdari yargılama hukukunda genel görevli mahkeme idare mahkemeleridir.
Bir idari davanın vergi mahkemelerinde veya Danıştay’da açılabilmesi için açık bir yasal düzenlemeye ihtiyaç vardır. Mahkemenin görevsizliği iki durumda gerçekleşir:
- Adli yargıda açılması gereken davanın idari yargıda açılması (örneğin sulh ceza hâkimliğinin görev alanına giren bir davanın idare mahkemesinde açılması),
- İdari yargıdaki mahkemelerden birinde açılması gereken davanın diğerinde açılması (örneğin vergi mahkemesinde açılması gereken davanın idare mahkemesinde açılması).
İdari Yargıda Yetki
Yetki, uyuşmazlığın coğrafi sınır itibariyle hangi mahkemede görüleceğini ifade etmektedir.
Göreve ilişkin hükümler saklı kalmak şartıyla, kanunlarda yetkili idare mahkemesinin gösterilmemiş olması halinde, yetkili idare mahkemesi, dava konusu olan idari işlemi veya idari sözleşmeyi yapan idari merciin bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir.
İdari yargıda yetki sözleşmesi yapılarak yetkili mahkeme değiştirilemez.
İdari Yargıda Özel Yetki Kuralları
Özel yetki, kanunda bazı uyuşmazlıkların görüleceği yetkili mahkemenin genel yetkili mahkemeden farklı bir yer mahkemesinin özel olarak belirtilmesidir.
Özel yetki kuralının öngörüldüğü uyuşmazlıklarda, genel yetkili mahkeme yetkili değildir. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda düzenlenen özel yetki kuralları şunlardır:
- Kamu Görevlileri ile İlgili Davalarda Yetki: Kamu görevlilerinin atanması ve nakilleri ile ilgili davalarda yetkili mahkeme, kamu görevlilerinin yeni veya eski görev yeri idare mahkemesidir.
- Mahalli İdarelerin Organları ve Üyeleri ile İlgili Davalar: Mahalli idarelerin organları ile bu organların üyelerinin geçici bir tedbir olarak görevden uzaklaştırılmalarıyla ilgili davalarda yetkili mahkeme, ilgilinin görevli bulunduğu yer idare mahkemesidir.
- Hâkim ve Savcılarla İlgili Davalarda Yetki: Özel kanunlardaki hükümler saklı kalmak kaydıyla, hâkim ve savcıların mali ve sosyal haklarına ve sicillerine ilişkin konularda ve idare mahkemelerinin görevine giren davalarda yetkili mahkeme, hâkim veya savcının görev yaptığı yerin idari yargı yetkisi yönünden bağlı olduğu bölge idare mahkemesine en yakın bölge idare mahkemesinin bulunduğu yer idare mahkemesidir.
- Taşınmaz Mallara İlişkin Davalarda Yetki: İmar, kamulaştırma, yıkım, işgal, tahsis, ruhsat ve iskân gibi taşınmaz mallarla ilgili mevzuatın uygulanmasında veya bunlara bağlı her türlü haklara veya kamu mallarına ilişkin idari davalarda yetkili mahkeme taşınmaz malların bulunduğu yer idare mahkemesidir.
- Taşınır Mallara İlişkin Davalarda Yetki: Taşınır mallara ilişkin davalarda yetkili mahkeme, taşınır malın bulunduğu yer idare mahkemesidir.
Görevsizlik ve Yetkisizlik Durumlarında Ne Olur?
Görevsizlik ve yetkisizlik durumlarında bazı hukuki sonuçlar meydana gelmektedir. Bu durumlarda;
Adli Yargının Görev Alanına Giren Bir Davada Görevsizlik
Adli yargının görev alanına giren bir davanın idari yargıda açılması (örneğin asliye hukuk mahkemesinin görev alanına giren bir davanın idare mahkemesinde açılması) görevsizlik sebebidir.
Mahkeme, adli yargının görevli olduğu konularda açılan davaların reddine karar verir. Bu durumda mahkeme, dosyayı görevli adli yargı merciine göndermez.
Adli yargı ve idari yargı mercileri arasında çıkan görev uyuşmazlıkları Uyuşmazlık Mahkemesi tarafından çözümlenir.
İdari Yargının Görev Alanına Giren Bir Davada Görevsizlik veya Yetkisizlik
İdare ve vergi mahkemeleri, idari yargının görev alanına giren bir davada görevsizlik veya yetkisizlik sebebiyle davanın reddine karar verirlerse; dosyayı görevli mahkemeye (Danıştay’a ya da görevli ve yetkili idare veya vergi mahkemesine) gönderir.
Örneğin vergi mahkemesinin görev alanına giren bir davanın idare mahkemesinde açılması durumunda, idare mahkemesi, görevsizlik sebebiyle davayı reddettikten sonra dosyayı görevli ve yetkili vergi mahkemesine gönderir.
Görevsizlik veya yetkisizlik sebebiyle dosyanın gönderildiği mahkeme de kendisini görevsiz veya yetkisiz gördüğü takdirde, söz konusu mahkeme ile ilk görevsizlik veya yetkisizlik kararını veren mahkeme aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresinde ise, uyuşmazlık bölge idare mahkemesince; farklı bölge idare mahkemesinin yargı çevresinde ise uyuşmazlık Danıştayca çözümlenir.
Merci Tayini
Yukarıda ele aldığımız görev ve yetki uyuşmazlıklarından başka bazı özel durumlarda da görevli ve yetkili mahkemenin tespit edilmesi sorunu ile karşılaşılabilir. Bu özel durumlarda yetkili mahkeme, duruma göre bölge idare mahkemesi veya Danıştay tarafından belirlenir.
Hukuk sistemimizde idari yargı mahkemeleri heyet halinde çalıştıkları için merci tayinini gerektirecek durumlarla çok karşılaşılmaz.
Merci tayini gerektiren durumlar şunlardır:
- Yetkili mahkemenin bir davaya bakmasına fiili veya hukuki bir engel çıkması,
- İki mahkemenin yargı çevresi sınırlarında tereddüt edilmesi,
- İki mahkemenin de aynı davaya bakmaya yetkili olduklarına karar vermesi,
Belirtilen bu durumlarda dava dosyaları, tarafların veya mahkemelerin istemi üzerine merci tayini için; uyuşmazlığın aynı yargı çevresindeki mahkeme veya mahkemeler arasında çıkması halinde o yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine, diğer hallerde Danıştay’a gönderilir.
Danıştay ve bölge idare mahkemesi görevli ve yetkili mahkemeyi kararlaştırır. Danıştay ve bölge idare mahkemesinin bu konuda vereceği kararlar kesindir.
İdare hukuku alanında gerçekleştireceğiniz işlemler ve açılmış ya da açılacak davalarınızın takibi için, Ekin Hukuk Bürosu’nun uzman ve tecrübeli avukat kadrosuyla iletişim kurup hak kaybı yaşamanızın önüne geçebilirsiniz.
Av. Ahmet EKİN & Şevval Asude DOĞAN