Haksız Tahrik Ne Demek?
Haksız tahrik, bir hukuka uygunluk nedeni değildir; kusur yeteneğini azaltan bir nedendir. Haksız tahrik, eylemi hukuka uygun hale getirmez; yalnızca faile verilecek cezanın azaltılmasını sağlar.
Yalnızca bazı suçlar yönünden cezayı azaltıcı özel bir neden sayılan haksız tahrike “özel haksız tahrik” denir. Özel haksız tahrik nedenlerinin bulunduğu durumlarda genel haksız tahrik hükmünün uygulanması mümkün değildir. Örneğin hakaret suçunun haksız bir eyleme tepki olarak işlenmesi durumunda, verilecek ceza üçte birine kadar indirilebileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir. (TCK m. 129)
Haksız Tahrikin Koşulları Nelerdir?
Haksız tahrikin koşulları aşağıda sayılmıştır:
- Tahrike neden olan bir eylemin olması,
- Eylemin haksız olması,
- Haksız eylemi fail üzerinden öfke ve şiddetli üzüntüye neden olması,
- Suçun haksız tahrike neden olan kişiye işlenmesi.
Tahrike Neden Olan Bir Eylemin Olması
Hangi eylemlerin haksız tahrike neden olabileceği önceden belirlenemez. Haksız tahrike neden olan eylemler, somut olaydaki oluşa göre belirlenir.
Fail ortada haksız tahriki oluşturan bir eylem olmamasına karşın, varmış gibi düşünür ise sözde haksız tahrikten söz edilir. Bu tür durumlarda, gerçekte eylem varmış gibi, failin cezası indirilir. Sözde haksız tahrik durumunda da fail, olağan haksız tahrikteki indirimden yararlanır.
Tahrik eyleminin, faili kışkırtıcı nitelikte olması yeterlidir; ayrıca tahrik eden kimsenin tahrik etme kastının bulunması gerekmez. Yalnızca kasıtlı hareketler değil, taksirli hareketler de haksız tahrike neden olabilir;
Eylemin Haksız Olması
Tahrike neden olan eylemin haksız olması gerekir. Eylem hukuka uygunsa, haksız tahrikten söz edilemez.Yargıtay’ın yerleşik uygulamasına göre; ilk haksız davranışın kimden kaynaklandığı belirlenemiyorsa şüpheli kalan bu durumdan, fail yararlanır ve eylemin haksız tahrik altında gerçekleştiği kabul edilir.
Örneğin fail île maktul arasında öldürme olayından önce yaşanan tartışmada, maktulün kendisine tehdit ve hakaret içeren sözler söylediği yolundaki failin savunmasının aksi kanıtlanamazsa, şüpheli kalan bu durumun failin lehine değerlendirilerek onun haksız tahrik hükümlerinden yararlandırılması gerekir.
Haksız Eylemin Fail Üzerinde Öfke ve Şiddetli Üzüntüye Neden Olması
Öfke, failde haksız eylem nedeniyle ortaya çıkan kızgınlıktır. Üzüntü ise haksız eylemin failde ortaya çıkardığı psikolojik sarsıntıdır. Haksız tahrikten söz edebilmek için öfke veya üzüntünün bir arada olması gerekmez. İkisinden birinin varlığı yeterlidir.
Suçun işlenişi sırasında, haksız tahrikin etkisinin devam etmesi gerekir. Suç işlendiği sırada, önceki haksız eylem nedeniyle ortaya çıkan öfke ya da üzüntü ortadan kalkmışsa fail, haksız tahrikten yararlanamaz. Ancak tepkinin tahrik eyleminden hemen sonra gösterilmiş olması gerekmez.
Suçun Haksız Tahrike Neden Olan Kişiye İşlenmesi
Suçun, tahrik edici haksız eylemi yapan kişi dışında başka birisine karşı işlenmesi durumunda, haksız tahrik hükümleri uygulanamaz.
Bir suçun mağduruna yönelik olarak gerçekleştirilen eylemler dolayısıyla fail haksız tahrik indiriminden yararlanamaz.
Haksız Tahrik ve Meşru Savunma
Haksız tahrik ile meşru savunma bir arada bulunamaz. Zira meşru savunma bir hukuka uygunluk nedeni olduğu için faile zaten ceza verilmez.
Meşri savunma, en yüksek derecede tahrik olarak görüldüğü için kendi içerisinde haksız tahriki barındırmaktadır. Meşru savunmada, saldırı ile savunma arasında orantı bulunması gerekirken, haksız tahrikte tahrik eylemi ile tepki suçu arasında böyle bir orantının bulunmasına gerek yoktur.
Haksız Tahrik ve Yaş Küçüklüğü
Haksız tahrik, yaş küçüklüğü ile bir arada bulunabilir. Ceza hem yaş küçüklüğünden hem de haksız tahrikten dolayı indirilebilir.
Haksız Tahrik ve Akıl Hastalığı
Tam akıl hastalığı, ceza sorumluluğunu tümüyle ortadan kaldırdığı için yalnızca cezayı azaltıcı bir neden olan haksız tahrikin uygulanmasına gerek kalmaz. Bu nedenle haksız tahrik ile tam akıl hastalığı bir arada olamaz.
Kısmi akıl hastalığı ile haksız tahrik hükümleri birlikte uygulanabilir. Zira ceza hem haksız tahrikten hem de kısmi akıl hastalığından dolayı indirilebilir.
Haksız Tahrik ve İçtima ile İştirak
Haksız tahrik hükümlerinin her bağımsız suç için ayrı ayrı dikkate alınması gerekir. Cezaları içtima ettirilen suçlardan bazıları hakkında haksız tahrikin kabulü, diğerleri hakkında reddi mümkündür.
İştirak biçiminde işlenen suçlarda ortaklardan biri, haksız tahrik etkisinde suç işlemişse yalnızca onun cezası indirilir; diğerleri bundan yararlanmaz. Bu nedenle bir suça iştirak edenlerden biri hakkında haksız tahrikin kabulü, diğerleri hakkında ise reddi yönünde hüküm verilmesi mümkündür. Ancak ortaklardan hepsi haksız tahrikin etkisi altında kaldıkları için suç işlemişse bu takdirde hepsi hakkında ayrı ayrı haksız tahrik hükümleri uygulanır.
Haksız Tahrikin Sonuçları Nelerdir?
Haksız tahrikin ceza hukuku bakımından sonuçları aşağıda sayılmıştır:
- Haksız tahrik, genel bir indirim nedenidir: Haksız tahrike ilişkin hükümler, kural olarak bütün suçlar ve failler bakımından geçerlidir. Haksız tahrik durumunda, faile verilecek ceza, kural olarak dörtte birden dörtte üçe kadar indirilir.
- Haksız tahrik, yasal bir indirim nedenidir: Zira koşulları oluşmuşsa hakim haksız tahrik nedeniyle indirim yapmak zorundadır. Kanunda da bu durum “…indirilir.” biçiminde ifade edilmiştir.
Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN
