Bilirkişi İncelemesi
Ceza yargılamasında, teknik, bilimsel veya özel uzmanlık gerektiren hususların değerlendirilmesi hâkimin salt hukukî bilgi veya genel tecrübesi ile yapılamaz. İşte bu noktada bilirkişi incelemesi, yargıya teknik destek sağlayan asli bir yöntemdir. CMK’da yer alan hükümler, bilirkişiliğin işleyişine hem sınırlar getirir hem de güvenceler sunar.
Bilirkişiye başvurma sınırları, atanma usulü, red-çekinme halleri, rapor düzeni, usul denetimi gibi unsurlar bir arada değerlendirilmelidir. Uygulamada bu kuralların eksik yorumlanması ya da ihlali, kararların bozulmasına, yargılamanın usulî sakatlığa uğramasına sebep olur.
CMK m. 62 — Tanıklık Kurallarının Uygulanması
CMK m. 62 hükmü, tanıklık sisteminden kaynaklanan usul kurallarından, bilirkişi açısından da uygulanabileceklerin geçerli olacağını belirtir. Bu hüküm aracılığıyla reddi, çekinme, yemin gibi tanık hukukuna ait kuralların bilirkişiye de uygulandığı kabul edilir. Bu, bilirkişinin salt teknik rolünün yanında usulî denetime de tabi olmasını sağlar.
CMK m. 63 — Bilirkişinin Atanması, Başvuru Sınırı
CMK m. 63/1 uyarınca “Çözümü uzmanlığı, özel veya teknik bilgiyi gerektiren hâllerde” bilirkişiye başvurulabilir. Bu ibare, bilirkişiye başvurma sınırını belirler. Hâkim, kendi bilgi sınırını aşmayan konularda bilirkişiden kaçınmalıdır.
Hukuk eğitimi görmüş bir kişi, başka bilimsel uzmanlığı belgelendirmedikçe bilirkişi olamaz; bu, yalnızca hukukçu olması halini reddeder.
CMK m. 63/2 ve m. 63/3: birden çok bilirkişi atanması, ret talepleriyle ilgili yetki ve değerlendirme usulleri düzenlenmiştir.
Bu maddeler, bilirkişi atamasının keyfiliğe kapı aralamamasını, uzmanlık kriterini sağlanmasını amaçlar.
CMK m. 64 — Bilirkişi Listeleri, Yemin, Atanabilecek Kişiler
Bölge adliye mahkemesi çevresi esas alınarak bölge bilirkişi kurulları listeleri oluşturulur; ihtiyaç duyulursa listeler dışından atama yapılabilir.
Kamu görevlileri, kurumları ile doğrudan ilişkili davalarda bilirkişilik yapamaz.
Listede yer alanların yemin etmesi zorunludur; listede olmayanlar ilk görevlerinde yemin eder. Engel durumu varsa yemin yazılı şekilde alınabilir.
Bu düzenleme, bilirkişinin tarafsızlığına ve listeli sistemleşmeye vurgu yapar.
CMK m. 65 — Görev Kabul Yükümlülüğü
CMK m. 65, belirli kişiler bakımından bilirkişilik görevini reddetmeme yükümlülüğü getirir (resmî bilirkişiler, listelerdeki kişiler, mesleğini fiilî olarak yapan fen/sanat uzmanları). Bu hüküm, bilirkişilik görevinin keyfi reddini önlemek içindir.
CMK m. 66 — İnceleme Usulü, Süre, Görev Yapmama
Atama kararında, cevaplanacak sorular, inceleme konusu ve süre açıkça gösterilmelidir. Süre normalde 3 ayı geçemez; özel nedenlerle en fazla 3 ay daha uzatılabilir.
Süre içinde rapor verilemezse bilirkişi değiştirilebilir; eski bilirkişi, yaptığı işlemleri açıklayan rapor sunar ve delilleri iade eder. Ücret/masraf ödememek de kararlaştırılabilir.
Bilirkişi, atadığı merci ile işbirliği içinde çalışmalı, gelişmeleri bildirmeli ve tedbir isteyebilir.
Bilirkişi, teknik alanına giren konularda dış kaynakları dinleyebilir; uzmanlık dışı hususlarda ek uzmanların devreye girmesini isteyebilir.
Taraflar, teknik bilgi verebilecek kişilerin dinlenmesini talep edebilir.
Gerekirse mağdur/sanık/şüpheliye soru sorabilir; özellikle sağlık muayene görevi icra eden hekim bilirkişi, savunma vs. olmadan da doğrudan soru yöneltebilir.
İncelenecek eşyalar mühür altındaysa liste çıkarılır, mühür açılışı ve yeniden konulması tutanakla belirtilmelidir.
Bu kurallar, bilirkişi süreçlerinin usulî güvenlik şemsiyesi içinde yürütülmesini amaçlar.
CMK m. 67 — Bilirkişi Raporu, İtiraz ve Uzman Mütalaa
Bilirkişi, incelemesini tamamladığında işlemlerini ve vardığı sonuçları rapora açıkça yazmalı; istenen sorulara cevap vermeli; imzalı şekilde merciiye sunmalıdır.
Birden çok bilirkişi varsa görüş ayrılıkları raporda açıkça gösterilmelidir.
Bilirkişi, rapor ve açıklamalarında hukukî nitelendirme yapamaz; yalnızca teknik / bilimsel görüş verebilir.
Rapor, ilgililere duruşmada verilebilir ya da iadeli taahhütlü gönderilebilir.
Taraflara, rapora itiraz ya da yeni bilirkişi incelemesi isteme imkânı tanınır; ret edilenlerin kararı üç gün içinde gerekçeli olmalıdır.
Taraflar uzman mütalaası isteyebilir; bu amaçla ayrıca süre verilemez.
Bu düzenleme, bilirkişi raporunun yargılanma sürecine dâhil edilmesini, tarafların savunma hakkını aktif kullanmasını sağlar.
CMK m. 68 — Duruşmada Bilirkişinin Dinlenmesi
Mahkeme re’sen bilirkişi dinleyebilir; taraflardan birinin istemi varsa mutlaka dinlenir.
Duruşmada bilirkişi salonda kalır; ayrı ayrı alınması zorunlu değildir.
Bilimsel mütalaaya dayanan uzman da duruşmada dinlenebilir.
Bu hüküm, bilirkişi görüşünün doğrudan yargılama makamı önünde doğrulanmasını mümkün kılar.
CMK m. 69–70 — Reddi ve Çekinme
CMK m. 69/1 uyarınca; “Hakimin reddini gerektiren sebepler, bilirkişi için de geçerlidir.”
CMK m. 69/2 uyarınca; “Savcı, katılan, şüpheli, müdafi gibi kişiler ret talep edebilir; bilirkişinin adı/soyadı ret hakkı sahiplerine bildirilir.”
CMK m. 69/3 uyarınca; “Ret talepleri incelenir; soruşturma evresinde Sulh Ceza Hâkimi görev alır; ret talebi gerekçeli olmalıdır.”
CMK m. 70/1 uyarınca; “Tanıklıktan çekinmeye yol açan sebepler bilirkişiye de uygulanır; ayrıca bilimsel ya da başka geçerli nedenlerle bilirkişi çekinme talep edebilir.”
Bu kurumlar, bilirkişinin tarafsızlığını güvence altına alan ana mekanizmalardır.
CMK m. 71 — Görev Yapmama Hali
CMK m. 71 hükmü, usulüne çağrılmasına rağmen gelmeyen veya yeminden kaçınan bilirkişiye 60/1 hükmü uygulanacağını, durumu bölge kuruluna bildireceğini öngörür.
CMK m. 72 — Ücret ve Giderler
CMK m. 72’e göre, bilirkişiye emeği, mesaisi, ulaşım, konaklama gibi giderleri karşılayacak orantılı bir ücret ödenir; bu ücret Adalet Bakanlığı’nın yıllık tarifesine göre belirlenir.
CMK m. 73 — Özel Deliller (Sahte Para ve Kıymetler)
Bu maddenin özel yönü, sahte para, devlet tahvili gibi değerli evraklarda, asıllarını çıkaran kurumlara incelettirme yetkisi getirmesidir. Böylece teknik delillerin kurumlar arası denetimine imkân tanınır.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Servet DEMİR
